• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عثمان بن سعید

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، امین، امام مهدی (علیه‌السّلام)، امامت، وکالت، امام هادی (علیه‌السّلام).

پرسش: محمّد بن عثمان‌ بن سعید کیست؟

پاسخ: محمّد بن عثمان بن سعید، فرزند نائب اوّل و وکیل امام عسکری (علیه‌السّلام) و امام مهدی (علیه‌السّلام) بود که در زمانی طولانی، نزدیک به پنجاه سال، وکالت امام عسکری (علیه‌السّلام) و امام مهدی (علیه‌السّلام) را به عهده داشت. او همانند پدر خویش، منزلتی خاص و ویژه در نزد امامان (علیهم‌السّلام) داشت.



امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) به احمد بن اسحاق درباره او و پدرش فرموده است:
عَمری و فرزند او مورد اعتماد من هستند و آنچه به تو برسانند، از سوی من رسانده‌اند و آنچه بگویند از جانب من گفته‌اند. پس سخن آن دو را گوش فرا ده و فرمان آن دو را اطاعت کن، که آنها مورد اعتماد و امین هستند.
[۱] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۵۸.



امام مهدی (علیه‌السّلام) نیز او را با واژه‌هایی همچون «ثقتی»
[۲] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۵، ح ۶۲۳.
توصیف نموده است. او از جمله افرادی است که معتمد امام عسکری (علیه‌السّلام) بوده و ایشان، فرزندش امام مهدی (علیه‌السّلام) را بدانان نمایانده است.
[۳] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۲۳، ح ۶۰۷.



پیشینه وکالت او در زمان امام عسکری (علیه‌السّلام) و وجاهت و شخصیت او در نزد عالمان و شیعیان، زمینه پذیرش نیابت او را فراهم ساخته بود. او در زمان پدرش نیز شخصیتی وجیه و شناخته شده در نهاد و وکالت بود. پس از درگذشت عثمان بن سعید، توقیع شریف از ناحیه امامت نسبت به او صادر شد و پس از تعزیت مرگ پدر، او را بدین سِمَت، منصوب کرد. امام مهدی (علیه‌السّلام) در این توقیع، ضمن تجلیل از عثمان بن سعید نوشته‌اند:
از کمال سعادتش، آن بود که خدای متعال، فرزندی مانند تو را روزی‌اش نمود که جایش را پس از او بگیرد و به فرمانش، بر جای او بنشیند و برای او رحمت الهی طلب کند.
[۶] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۳۷، ح ۶۱۵.



نیابت او نسبت به امام مهدی (علیه‌السّلام) در سخنان امام عسکری (علیه‌السّلام) نیز گزارش شده است. ایشان در ستایش از پدر و پسر فرموده است:
همانا که پسرش [محمّد بن عثمان] وکیل پسرم مهدی شماست.
[۷] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۲۱، ح ۶۰۶.



این ویژگی‌ها سبب شد که مخالفت جدّی و تاثیرگذار با نیابت او پدید نیاید. شیخ طوسی درباره باور عمومی نسبت به او نوشته است: شیعیان، بر عدالت و وثوق و امانت‌داری او اتّفاق نظر داشتند؛ زیرا در همان روزگار حیات پدرش، به امانت‌داری و عدالت او و لزوم مراجعه به وی در روزگار امام حسن (علیه‌السّلام) و نیز پس از حیات ایشان، تصریح شده بود. در عدالتش اختلاف نظر و در امانتداری‌اش، شکّی نبود و شیعه، کسی را جز او در این امر نمی‌شناخت و به کسی جز وی مراجعه نمی‌کرد.
[۸] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۳۹، ح ۶۱۸.



گفتنی است که برخی از مخالفت‌ها از ناحیه کسانی چون: احمد بن هلال، محمّد بن نصیر، و محمّد بن علی بن بلال،
[۹] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
مورد قبول جامعه شیعی قرار نگرفت. مدت طولانی نیابت و وکالت محمّد بن عثمان، همراه با وجاهت شخصیت او سبب گردید تا تشکیلات وکالت در این مدّت طولانی، پابرجا بماند و تقویت شود. محمّد بن عثمان در حدود چهل سال به عنوان نایب خاص، فعّالیت داشت. در این مدت طولانی، او به پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و نیازهای مردم می‌پرداخت. تنها در حوزه بغداد، ده نفر دست‌یار به او یاری می‌رساندند. یکی از این ده نفر، حسین بن روح است که بعدها به جانشینیِ او منصوب گشت.


افزون بر منصب اجرایی نیابت و وکالت، او نگاشته‌هایی در حدیث و فقه نیز داشته. سؤالات او از امام عسکری (علیه‌السّلام) همراه با جواب ایشان به خطّ او در اختیار عبداللَّه بن جعفر حِمیری قرار داشت. وی همچنین کتاب‌هایی را در موضوعات فقهی نگاشته که جمع‌آوری و تبیین احادیث امام عسکری (علیه‌السلام) و فرزندش امام مهدی (علیه‌السّلام) است. محمّد بن عثمان، احادیث امام هادی (علیه‌السّلام) را از طریق پدرش نقل کرده است.
این نوشتار، بعدها در اختیار وکیلانِ پس از او قرار گرفت. مباحثات علمی او با برخی از افراد نیز در کتاب‌های حدیثی بیان شده است.
[۱۵] صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۵۰۷.
[۱۶] صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۵۱۹.



محمّد بن عثمان در سال‌های پایانی عمر خویش، برخی از کارها بویژه پرداخت اموال را به حسین بن روح ارجاع می‌داد.
[۱۷] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۵۹، ح ۶۳۰.
و زمینه نیابت وی را فراهم می‌نمود. او در اواخر حیات خویش، قبر خود را آماده کرده بود و همه روز در قبر خویش آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کرد.
[۲۰] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۷، ح ۶۲۶.

او که با خبر امام مهدی (علیه‌السّلام) از زمان مرگ خویش آگاه بود،
[۲۱] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۷، ح ۶۲۶.
آن را به آگاهی برخی از خواص خود نیز رسانده بود. محمّد بن عثمان در پایان جمادی الاولی سال ۳۰۵ یا ۳۰۴ ق درگذشت.
[۲۲] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
و در کنار مادرش در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد.
[۲۵] ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
مزار وی هم اکنون نیز در بغداد، مشهور به خلّانی است.
[۲۶] محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۳، سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۳۳۰-۳۳۷.




۱. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۵۸.
۲. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۵، ح ۶۲۳.
۳. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۲۳، ح ۶۰۷.
۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۳۳۰.    
۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۴۳، ح ۲۰۹.    
۶. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۳۷، ح ۶۱۵.
۷. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۲۱، ح ۶۰۶.
۸. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۳۹، ح ۶۱۸.
۹. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
۱۰. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۶۶.    
۱۱. نجاشی، احمد بن علی، الرجال، ص۲۱۹.    
۱۲. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۶۷.    
۱۳. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۶۳.    
۱۴. ر.ک:آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة، ج۲، ص۱۰۶.    
۱۵. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۵۰۷.
۱۶. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۵۱۹.
۱۷. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۵۹، ح ۶۳۰.
۱۸. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۶۷.    
۱۹. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۷۰.    
۲۰. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۷، ح ۶۲۶.
۲۱. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۷، ح ۶۲۶.
۲۲. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
۲۳. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۲۵۰.    
۲۴. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص ۱۰۹.    
۲۵. ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۵، ص۳۴۹، ح ۶۲۷.
۲۶. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۳، سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۳۳۰-۳۳۷.



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «محمد بن عثمان بن سعید» تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۱۴.    






جعبه ابزار