غیرت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زنان،
ازدواج مجدد،
کفر، غیرت.
پرسش: در حکمت ۱۲۴
نهج‌البلاغه بیان شد که عدم رضایت زنان به ازدواج‌های بعدی شوهران، کفر به شمار می‌آید. با توجه به این‌که تقریباً تمام زنان از چنین خصوصیتی برخوردارند، پس باید تمام آنها
کافر و
نجس باشند؟
پاسخ: آنچه در
نهج‌البلاغه بیان شده، آن است که
غیرت مرد نشانه‌ای از
ایمان و غیرت
زن نشانه‌ای از کفر است و باید توجه داشت که با بررسی روایات دیگر، اگر غیرت زن را به معنای
محبت به شوهر و علاقه‌مندی به ادامه زندگی مشترک و تهدید نشدن آن از جانب زن دیگری بدانیم، چنانچه در بیشتر بانوان همین‌گونه است، نمی‌توان چنین محبتی را نشانی از کفر دانست؛ اما اگر او بخواهد با غیرت خود، مجاز بودن چندهمسری مردان را که با شرایطی از سوی
اسلام مورد پذیرش قرار گرفته است، زیر سؤال برده و آن را ناعادلانه بپندارد، چون با قانون مسلم اسلام که در
قرآن بدان اشاره شده، به مخالفت برخاسته، در معرض کفر قرار خواهد داشت.
سخن منتسب به امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در
نهج‌البلاغه، تصریح در نارضایتی زن به
ازدواج مجدد شوهر ندارد؛ بلکه عبارت است از این‌که: "غیرة المرأة کفر و غیرة الرجل إیمان"،
بدین معنا که غیرت ورزیدن اگر از جانب
زن باشد، نشانه‌ای از کفر، و اگر از جانب مرد باشد، نشانه‌ای از ایمان است.
شاید در نگاه اول، نتوان دریافت که مراد آن حضرت از بیان این کلمات چه بوده و تصور نمود که چنین کلامی، نشانگر دیدگاه تبعیض‌آمیز اسلام و پیشوایان دینی نسبت به زنان می‌باشد؛ اما با کمی دقت، چنین تصوری از بین خواهد رفت.
با بررسی سخن عرب‌زبانان، به این نکته پی خواهیم برد که آنان واژه "غیرت" را در مواردی به کار می‌گیرند که حساسیت و عکس‌العمل شدیدی نسبت به موضوعی پدید آید.
در محدوده‌ای کوچک‌تر و در محیط
خانواده، "غیرت" را می‌توان به معنای عکس‌العمل و حساسیت هر یک از زوجین در برابر ارتباطات طرف مقابل با جنس مخالفش دانست. اکنون باید دید که آیا هر واکنش غیرت‌آمیزی از جانب مرد یا زن، مورد پذیرش اسلام خواهد بود یا خیر؟ در این راستا، موارد مختلفی از کاربردهای غیرت را با توجه به اصول اسلامی، مورد بررسی قرار خواهیم داد:
خداوند، مردان را مدیر خانواده قرار داده و دلایلی را نیز برای این مدیریت بیان نموده است؛ نظیر این‌که چون مسئولیت مالی اداره خانواده بر عهده مرد است، مدیریت خانواده نیز باید بر عهده او باشد ("
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساء").
مرد با ایمان، علاوه بر مدیریت مالی، باید از مدیریت فرهنگی خانواده نیز غافل نشده و تلاش کند تا در حد امکان، خود و افراد تحت مدیریتش را از کژروی‌ها باز دارد ("
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة").
بدیهی است، زنان باایمان نیز به وظایف شرعی خود آگاه بوده و از رفتارهای مخالف با موازین اسلامی خودداری می‌کنند؛ اما اگر
مدیر خانواده‌ای احساس کند که
وسوسه‌‌های شیاطین پیدا و پنهان، تلاش در به انحراف کشیدن همسر و
فرزندان او را داشته و با این وجود، واکنشی نشان ندهد، از طرف اسلام به‌عنوان عنصری نامطلوب شناخته شده و مورد نکوهش واقع می‌شود.
طبیعی است که واکنش مرد به چنین رفتارهای ناپسندی، نشان از ایمان او داشته و باید مورد تحسین قرار گرفته و بیان شود که "غیرة الرجل ایمان".
اما آیا مردان باید، نسبت به هر رفتاری از همسر و فرزندان خویش با بدبینی نگریسته و حتی در مواردی که آنان، مرتکب رفتار خلاف شرعی نشده‌اند، به‌شدت تحت نظرشان داشته و به اصطلاح، غیرتی شوند؟!
بر‌اساس آموزه‌های پیشوایان دینی، مردان نباید در امور مجاز و
حلال، غیرت داشته باشند و چنین غیرتی از مردان مورد نکوهش بوده و سرانجام مناسبی نیز نخواهد داشت.
مولای متقیان ـ علیه‌السلام ـ در وصیت خویش به فرزندشان،
امام حسن مجتبی ـ علیه‌السلام ـ چنین توصیه می‌فرمایند: به شدت مراقب باش، در مواردی که نیاز به غیرت‌ورزی نیست، اقدام به این کار نکن! یقیناً رفتاری از این دست، منجر به آن خواهد شد که اشخاص سالم، بیمار شده و افراد پاک، به
گناه آلوده شوند!
امام علی ـ علیه‌السلام ـ در این سخنان، به نکته روان‌شناسی مهمی اشاره کرده و حساسیت‌های بی‌مورد برخی مردان را که به بهانه غیرت‌ورزی، همسران خود را از هرگونه فعالیت اجتماعی باز می‌دارند، مورد انتقاد قرار داده است.
آیا تنها با استناد به این‌که از برخی روایات (مانند روایت اشاره‌شده در سؤال) چنین برداشت می‌شود که غیرت‌ورزی، مخصوص مردان است، زن نباید به رفتارهای خلاف
شرع شوهر خود هیچ واکنشی نشان دهد و تنها باید آن را به خدا واگذار کند؟!
پاسخ ما این است که بر‌اساس تعالیم اسلامی،
زنان نیز در اجتماع مسئولیت داشته و تا می‌توانند باید از کژی‌ها و زشتی‌ها جلوگیری به
عمل آورند.
در آیه‌ای از
قرآن می‌خوانیم:
"
الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ"؛ "مردان و زنان با ایمان بر یکدیگر
ولایت و سرپرستی داشته و به نیکی‌ها فرمان داده و از بدی‌ها جلوگیری می‌کنند.
بر این اساس، اگر بانوی مسلمانی، همسر خود را از ارتباطات نامشروع و ناسالم باز دارد، به وظیفه دینی خود عمل کرده و در طرف مقابل، اگر نسبت به این موضوع با بی‌تفاوتی رفتار کند، او نیز مرتکب گناه شده و در برابر پروردگار پاسخ‌گو خواهد بود.
به‌صورت طبیعی، بانوان به هرگونه رفتار شوهرانشان در ارتباط با جنس مخالف، حساس بوده و نمی‌خواهند که پای زنی دیگر در زندگی مشترکشان باز شود.
از طرفی، هر فردی که کوچک‌ترین اطلاعی از
احکام اسلامی داشته باشد، می‌داند که مردان، البته با شرایطی، می‌توانند چند همسر انتخاب نمایند و به این موضوع نیز در
قرآن کریم تصریح شده است ("
فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً")،
هرچند که با واقعیات آماری و برابری نسبی تعداد مردان و زنان و نیز توصیه
اسلام به تمام مردان مبنی بر
ازدواج، کمتر از یک درصد مردان می‌توانند ازدواج مجددی داشته باشند. به‌هر‌حال ما فرض را بر این می‌گذاریم که دلایل مجاز شمردن چند همسری مردان از جانب اسلام را دانسته و در این زمینه، ابهامی برایتان باقی نمانده است.
با توجه به آنچه بیان شد، غیرت بانوان نسبت به ارتباطات مشروع همسرانشان را می‌توان در دو گروه، دسته‌بندی کرد:
غیرتی که ناشی از علاقه‌مندی باشد: یعنی خانمی بداند که رفتار شوهر او در تصمیم به
ازدواج دائم یا موقت با زنی دیگر، خلاف شرع نیست؛ اما تنها به دلیل علاقه‌مندی به شوهر خود و نیز نگرانی در مورد
آینده زندگی مشترکش و بدون آن‌که اعتراضی به
حکم اسلام داشته باشد، با شیوه‌های مختلف تلاش می‌کند تا شوهر خود را از این تصمیم باز دارد. موضوعی که بیشتر رفتارهای غیرت‌آمیز زنان را در همین راستا می‌توان توجیه کرد! آیا چنین غیرتی از بانوان نیز کفر‌آمیز است؟!
روایتی از اسحاق‌بن عمار، پاسخ‌گوی این پرسش است. او
روایت می‌کند که به
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ عرضه داشتم که بانویی نسبت به شوهر خود غیرت ورزیده و او را از این جهت، مورد اذیت و آزار قرار می‌دهد! امام صادق ـ با بی‌تفاوتی و بدون آن‌که آن زن را در این ارتباط مقصر اعلام نماید ـ بیان فرمود که دلیل چنین غیرتی،
عشق و علاقه آن بانو به شوهر خویش می‌باشد.
دقت بفرمایید که در این مورد،
امام معصوم، حساسیت و غیرت بانوان را کفر‌آمیز تلقی نکرده، بلکه آن را ناشی از عشق و علاقه‌ای دانسته که نباید با بدبینی در مورد آن رفتار کرده و دوستی او به شوهرش را مساوی
کفر به پروردگار دانست.
غیرتی که به دلیل نپذیرفتن حکم اسلام باشد: هرچند قرآن تصریح کرده که مردان نباید از مجاز بودن
ازدواج مجدد سوء استفاده نموده و با هوس‌رانی و تشکیل چند زندگی، بنیان
خانواده را متزلزل کنند ( "
فَلا تَمیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ وَ إِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً")،
اما اگر مردی، به هر دلیل نیاز به ازدواج مجدد داشته و با رعایت شرایط لازم، اقدام به این ازدواج، چه به‌صورت دائم و چه به‌صورت موقت کرده است، همسر اول او نباید به شیوه‌ای برخورد کند که از رفتار او، مخالفت با حکم الاهی برداشت شود؛ چون رفتاری از این دست، در نهایت منجر به
کفر می‌شود و زنان باایمان، هرگز کاری نمی‌کنند که از آن، بوی کفر به مشام آید.
حدیث موجود در نهج‌البلاغه مبنی بر این‌که "غیرة المرأة کفر" نیز به همین معنا بوده (به معنای نپذیرفتن حکم اسلام) و در آن، چنین غیرت نابجایی از زنان، کفر و ناسپاسی ارزیابی می‌شود و همان‌گونه که بیان شد، غیرت نابجای مردان نیز در جای خود مورد نکوهش قرار گرفته است. بر این اساس و با توجه به بررسی این روایت و انطباق آن با دیگر آیات و روایات، می‌توان نتیجه گرفت که
امام علی ـ علیه‌السلام ـ نه غیرت صحیح بانوان را مورد
انتقاد قرار داده و نه بر غیرت نادرست مردان، مهر تأیید می‌نهد.
در پایان باید دانست که هر کفری که در متون اسلامی بدان اشاره شده، به معنای کفر مصطلح نبوده و موجب
نجاست نمی‌شود؛ بلکه از برخی ناسپاسی‌ها نیز در این متون، با عنوان "کفر" یاد شده است.
پایگاه اسلام کوئست.
