عوامل آرامش انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آرامش، انسان، دل، غصه، غم، ذکر، نماز، توسل به ائمه، دعا.
پرسش: با توجه به آیات الهی چگونه میتوان دل را از غم و غصه خالی کرد؟
پاسخ:
عوامل آرامش روحی و روانی متعددند که چند مورد آن بیان میشود:
مهمترین عامل
آرامش انسان ذکر است؛ به شرطی که معرف اصیل در درون
انسان نهادینه شده باشند.
خداوند متعال در این باره میفرماید: «
... الا بذکر الله تطمئنّ القلوب»؛
یعنی «آگاه شوید که تنها یاد خدا آرامبخش دلهاست».
«
ذکر» همانگونه که
راغب در «
مفردات» گفته است گاهی به معنای حفظ مطالب و معارف آمده است.با این تفاوت که کلمه «
حفظ» به آغاز آن گفته میشود و کلمه «ذکر» به ادامه آن، و گاهی به معنی یادآوری چیزی به
زبان یا به
قلب است؛ لذا گفتهاند ذکر دو گونه است: «
ذکر قلبی» و «
ذکر زبانی».
در
آیه فوق مراد از
ذکر خدا که مایه
آرامش دل هاست، تنها این نیست که نام او را بر زبان آورد و مکرر تسبیح و تهلیل و تکبیر گوید؛ بلکه منظور آن است که با تمام
قلب متوجه او و عظمتش و
علم و آگاهیاش و حاضر و ناظر بودنش گردد، و میان او و
گناه سد مستحکمی ایجاد کند،
این است حقیقت «ذکر» که آثار و
برکات زیادی در
روایات برای آن بیان شده است.
در
حدیث میخوانیم که از وصایایی که
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) به
علی (علیهالسّلام) فرمود این بود: «ای علی (علیهالسّلام) سه کار است که این امت طاقت آن را ندارد (و از همه کس ساخته نیست): مواسات با برادران دینی در مال، و حق مردم را از خویشتن دادن، و
یاد خدا در هر حال، ولی یاد خدا (تنها) «
سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» نیست؛ بلکه یاد خدا آن است که هنگامی که
انسان در برابر حرامی قرار میگیرد، از
خدا بترسد و آن را ترک گوید».
نماز بهترین وسیله یاد خداست و در این باره خداوند میفرماید: «
اقم الصلواة لذکری»؛
یعنی نماز را به خاطر یاد من به پادار. جالب اینکه این
آیه میگوید: نماز را برپادار تا به یاد من باشی؛ اما در آیه ۲۹
سوره رعد میگوید ذکر خدا مایه
اطمینان و آرامش دلهاست؛
و در آیه ۲۷ تا ۳۰
سوره فجر میفرماید: «ای
نفس مطمئنّه! به سوی پروردگارت بازگرد؛ درحالیکه تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود، در زمره بندگانم درآی، و در بهشتم گام بگذار»!
از قرار دادن این سه آیه در کنار هم بهخوبی میفهمیم نماز انسان را به یاد خدا میاندازد، یاد خدا، نفس مطمئنه به او میدهد و نفس مطمئنّه او را به مقام بندگان خاص و
بهشت جاویدان میرساند.
گفته شد که ذکر دو گونه است: «
ذکر قلبی» که توضیح داده شد و «ذکر زبانی»؛ گرچه ذکر قلبی ارزش بسیار زیادی در پیشگاه الهی دارد و این بدین معنی نیست که
ذکر زبانی خالی از لطف باشد.
ما میبینیم در
قرآن حضرت یونس (علیهالسّلام) به وسیله همین ذکر زبانی از هم و غم نجات پیدا میکنند. آنجایی که خداوند در
سوره انبیا آیه ۸۶ در این باره میفرماید: «بعد از اینکه (حضرت یونس (علیهالسّلام)) از میان
قوم خود غضبناک بیرون رفت و چنین پنداشت که ما هرگز او را در مضیقه و سختی نمیافکنیم؛ اما وقتی به ظلمات
دریا و شکم ماهی در شب تار گرفتار شد، آنگاه در آن ظلمتها فریاد کرد که الهی! خدایی به جز ذات یکتای تو نیست، تو از شریک و هر
عیب و آلایش، پاک و منزهی و من از ستمکارانم، که بر نفس خود ستم کردم، به حالم ترحم فرما. پس ما دعای او را مستجاب کردیم و او را از گرداب
غم نجات دادیم و
اهل ایمان را هم اینگونه نجات میدهیم».
و لذا این ذکر به
ذکر یونسیه معروف است و از بهترین ذکرها برای رفع هم و غم است.
عامل دیگری که میتوان به وسیله آن دل را از غم و غصه خالی کرد،
دعا کردن است. خداوند در این باره میفرماید: «
امّن یجیب المضطرّ اذا دعاه و یکشف السوء»؛
یعنی «آن کیست که دعای بیچارگان مضطر را به
اجابت میرساند و رنج و غم آنان را برطرف میسازد».
این
آیه نشاندهنده این است که: اولاً (غیر خداوند کس دیگری نمیتواند دعای بیچارگان مضطر را اجابت نماید؛ و رنج و غم آنان را برطرف سازد).
و ثانیاً (گرچه خداوند دعای همه را هرگاه شرایطش جمع باشد اجابت میکند، ولی در آیه فوق مخصوصاً روی عنوان «
مضطر» تکیه شده است، به این دلیل که یکی از شرایط
اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب بهکلی برگیرد و تمام
قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آنِ او بداند و حل هر مشکلی را به دست او ببیند و این درک و دید در حال
اضطرار دست میدهد. آری اگر انسان به این مرحله برسد، مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است».
یکی دیگر از عوامل زدودن
غم و غصه از دل،
توسل به
معصومان (علیهمالسّلام) و اولیای الهی است. معصومین (علیهمالسّلام) واسطه
فیض الهی هستند، به همین جهت سفارش شده است که در هنگام سختی و مشکلات به ایشان توسل بجوییم و از طریق برقراری ارتباط معنوی با این بزرگواران بر مشکلات فائق شویم، در این صورت دل از غم و غصه خالی میشود.
عامل دیگری که میتواند انسان را از غم و غصه نجات دهد،
تقوای الهی است که
خداوند در این باره در
قرآن میفرماید: «
و من یتق الله یجعل له مخرجاً»
؛ یعنی «هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم میکند».
و در حدیثی از
ابوذر غفاری نقل شده که پیامبر (صلیاللهعليهوآلهوسلم) فرمودند: «من آیهای را میشناسم که اگر تمام انسانها دست به دامن آن زنند، برای حل مشکلات آنها کافی است، سپس آیه «
و من یتق الله یجعل له مخرجاً» را
تلاوت فرمودند و بارها آن را تکرار کرد».
۱. اخلاق اسلامی، احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، نشر و پخش صدف.
۲. پندهای امام صادق (علیهالسّلام) محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عوامل آرامش انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۲۴.