• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شرح‌های کتاب‌های حدیثی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: کتاب‌های حدیثی، شرح اصول كافی، شرح فروع كافی، مناهج الاخبار، ملاذ الاخيار، شرح غررالحكم.

پرسش: چه شرح‌هایی بر کتاب‌های حدیثی شیعه نوشته شده است؟ (آیا کتاب «مرآة العقول» که در تصحیح و شرح کتاب «کافی» هست، کتب دیگری نیز در تصحیح و شرح کتاب «کافی» و کتاب‌های دیگر روایی نوشته شده است؟).

پاسخ: برخی شرح‌هایی که بر کتاب‌های حدیثی نوشته شده است، عبارت‌اند از: ۱. شرح اصول کافی اثر ملاصدرا شیرازی؛ ۲. شرح فروع کافی اثر محمد‌هادی بن محمدصالح‌ مازندرانی؛ ۳. مناهج الاخبار فی شرح الاستبصار اثر احمد بن زین‌العابدین‌ علوی عاملی؛ ۴. شرح غررالحکم و دررالکلم اثر آقا جمال خوانساری.



کتاب‌های متعددی در شرح کتب روایی شیعه به زبان عربی و فارسی نوشته شده است، که در این‌جا برخی از آن‌ها معرفی شده است:

۱.۱ - شرح اصول کافی

شرح اصول کافی، نوشته صدرالدین محمد بن ابراهیم‌ شیرازی (م ۱۰۵۰ق) مشهور به ملاصدرا ست.

۱.۱.۱ - ویژگی نویسنده

این کتاب از جمله شروحی است که بر یکی از منابع مهم شیعی، یعنی اصول کافی نگاشته شده است. گرچه نام ملاصدرا با فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه عجین شده و با شنیدن و دیدن این نام، بلندای افق ‌اندیشه این ‌اندیشمند فرزانه در زمینه فلسفه و عرفان در ذهن تداعی می‌شود، اما با نگریستن در آثار تفسیری و حدیثی او به‌خوبی مشاهده می‌گردد که ابعاد ‌اندیشه‌ای این بزرگ‌مرد، تنها در معقول خلاصه نمی‌شود و در حوزه منقول نیز از آگاهی گسترده، بینشی استوار و نگاهی ژرف برخوردار است.

۱.۲ - شرح فروع کافی

شرح فروع کافی نوشته محمد‌هادی بن محمدصالح‌ مازندرانی اصفهانی (م ۱۱۲۰ق‌) است.
[۴] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۲۰، ص۴۲۰، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.


۱.۲.۱ - موضوعات

این کتاب شامل شرح مباحث روزه، حیض، جنائز، نماز، زکات و حج می‌باشد.

۱.۲.۲ - شیوه نویسنده

روش این کتاب قبل از این‌که روش حدیثی باشد، فقهی است. مؤلف در این کتاب مسلک علمایی مانند محقق حلی، علامه حلی و شهید ثانی را پیموده و بعد از کتابت عنوان باب، اقوال مختلف در آن باب را ذکر می‌کند؛ سپس ادله و بعد بحث کاملی از آن مبحث ارائه می‌نماید و با استناد به کتب لغت مانند صحاح، نهایه، قاموس و مغرب، به شرح احادیث باب می‌پردازد و در مواضعی مباحث رجالی مرتبط با احادیث را ذکر می‌کند.

۱.۳ - مناهج الاخبار

مناهج الاخبار فی شرح الاستبصار، نوشته احمد بن زین‌العابدین‌ علوی عاملی اصفهانی (متوفای قبل از ۱۰۶۰ق‌) است. این کتاب به زبان عربی، در شرح کتاب «الاستبصار» شیخ طوسی نگاشته شده است.

۱.۳.۱ - مجلدات

کتاب «مناهج الاخبار»، در سه جلد تنظیم شده است؛ شارح در جلد اول، به شرح مطالب طهارت و نماز، در جلد دوم، به تشریح مباحث روزه، خمس و زکات و در جلد سوم، به بررسی مطالب حج پرداخته است.

۱.۳.۲ - شبهات

وی، در مقدمه، شبهات متعددی را از زبان یکی از معاصرین ذکر کرده و پاسخ داده است و چون یکی از شبهات این بوده که تمام روایات کتب اربعه، خصوصاً آن‌چه در «تهذیب» و «استبصار» آمده، صحیح است، شارح، این کتاب را تألیف نموده تا آن‌چه را در مورد مطالب کتاب «الاستبصار» در زمینه اشکالات سندی و متنی احادیث، از کتب اصحاب استفاده نموده، بیان نماید.
[۷] علوی عاملی، احمد بن زین‌العابدین، مناهج الاخبار فی شرح الاستبصار، مقدمه شارح، ج‌۱، ص۳، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۹ق.


۱.۳.۳ - بیان نظرات علما

وی، در این کتاب، نظریات بسیاری از علمای شیعه (مانند سید مرتضی، علامه حلی، شهید اول، محقق اول و محقق ثانی) و نیز علمای اهل تسنن را در باب مطالب مورد بحث ذکر کرده است. این کتاب، منبعی خوب برای آشنایی با نظریات فقهی، روایی و رجالی مؤلف آن، میر سید احمد بن زین‌العابدین علوی و بحث‌های مطرح میان اخباری‌ها و دیگر علمای شیعه در قرن یازدهم هجری می‌باشد.
شارح، در هر مبحثی، نخست، قسمتی از کلام شیخ طوسی، صاحب کتاب «الاستبصار» را با عنوان «قال رحمه الله» ذکر می‌کند و سپس با عنوان «اما السند» و «اما المتن» به نقد و بررسی آن می‌پردازد.

۱.۴ - ملاذ الاخیار

ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، نوشته محمدباقر مجلسی (م ۱۱۱۰ق) است.

۱.۴.۱ - شرح بر تهذیب الاحکام

این کتاب یکی از شرح‌های معتبری است که بر کتاب «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی (م ۴۶۰ق) نوشته شده است.

۱.۴.۲ - نام نویسنده

علامه مجلسی (رحمة‌الله‌علیه) به درخواست فرزندش محمدصادق آن ‌را تألیف نموده است.

۱.۴.۳ - جمع‌آوری حواشی

وی حواشی متعددی که در مدتی نسبتاً طولانی بر قسمت‌های مختلف کتاب تهذیب شیخ طوسی از طهارت تا دیات نگاشته بوده، در این کتاب جمع‌آوری نموده است.

۱.۲.۲ - شیوه نویسنده

مؤلف در این کتاب پس از نقل روایت، ابتدا سند آن ‌را مورد بررسی قرار می‌دهد و سپس در صورتی که متن روایت نیاز به توضیح داشته باشد، به شرح متن و دلالت حدیث می‌پردازد.

۱.۵ - شرح غررالحکم و دررالکلم


شرح غررالحکم و دررالکلم، نوشته آقا جمال محمد بن حسین خوانساری (م ۱۱۲۵ق‌) است.

۱.۵.۱ - بهترین شرح فارسی

شرح محقق خوانساری بر «غررالحکم و دررالکلم» عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی (م ۵۵۰ق) از بهترین شرح‌های فارسی بر این کتاب است.

۱.۵.۲ - محتوا

اصل کتاب غررالحکم و دررالکلم شامل گفتارهای امام علی (علیه‌السلام) است که به شیوه الفبایی چیدمان شده است.

۱.۶ - لوامع صاحب‌قرانی


لوامع صاحب‌قرانی مشهور به شرح فقیه، نوشته محمدتقی بن مقصودعلی‌ مجلسی (م ۱۰۷۰ق‌) است.

۱.۶.۱ - نام دیگر کتاب

نام دیگر لوامع صاحب‌قرانی، «اللوامع القدسیه» می‌باشد.

۱.۶.۲ - شرح بر من لا یحضره الفقیه

این کتاب به زبان فارسی، در شرح و ترجمه کتاب «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق (م ۳۸۱ق) می‌باشد.

۱.۲.۲ - شیوه نویسنده

مؤلف در این کتاب از پرداختن به اصطلاحات و مباحث پیچیده علمی خودداری کرده و به شرح فارسی و گاهی توضیحات کوتاه سندی یا جواب برخی شبهات بسنده کرده است.


گفتنی است هرچند تصحیح و شرح کتاب‌های حدیثی کار علمی ارزشمندی است، اما از لحاظ اعتبار و اطمینان به دیدگاه‌هایی که در شرح احادیث ارائه شده، لازم است تفسیر مرتبط با هر روایت به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.


۱. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۱۳، ص۹۹، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۲. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۱۳، ص۳۸۰، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۳. مازندرانی، محمدهادی بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، مقدمه مؤلف، ج‌۱، ص۴ ۵، ‌قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.    
۴. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۲۰، ص۴۲۰، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.
۵. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۲۲، ص۳۴۲، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۶. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۶، ص۲۲۳، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۷. علوی عاملی، احمد بن زین‌العابدین، مناهج الاخبار فی شرح الاستبصار، مقدمه شارح، ج‌۱، ص۳، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۹ق.
۸. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۲۲، ص۱۹۱، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۹. مجلسی، محمدباقر، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج‌۱، ص۴، مقدمه علامه مجلسی، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۱۰. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۲۲، ص۱۹۱، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۱۱. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۱۳، ص۳۷۶، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    
۱۲. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة الی ‌تصانیف ‌الشیعة، ج‌۱۸، ص۳۶۹، قم، اسماعیلیان‌، ۱۴۰۸ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شرح‌های کتاب‌های حدیثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۰۷.    



جعبه ابزار