• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

روزه مسافر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: روزه مسافر، اهل سنت.

پرسش: آیه‌ی شریفه‌ی «...و اَن تصوموا خیر لَکم ان کنتم تعلمون » (سوره بقره، آیه ۱۸۴)، به دنبال (اثبات) عدم جواز روزه برای مسافر است. حال آن‌که بعضی از اهل سنت در مسافرت روزه می‌گیرند؛ پاسخ آنان چیست؟

پاسخ:



حنفیه، شافعیه، مالکیه و حنابله از جمله مذاهب اهل سنت هستند، و در بسیاری از مسائل فقهی با یک‌دیگر نیز اختلاف نظر دارند. در مورد احکام روزه مسافر، شرایط سفر و حد آن نیز نظرِ واحدی در میان آنان به چشم نمی‌خورد؛ اما درباره‌ی جواز یا عدم جواز روزه‌ مسافر، مهم‌ترین مُستَنَد آن‌ها همان آیه شریفه ۱۸۴ سوره بقره می‌باشد.

۱.۱ - حنفیه و شافعیه

درباره روزه مسافر، در میان اهل سنت اتفاق نظر وجود ندارد؛ به‌طوری‌که حنفیه و شافعیه معتقدند: در‌صورتی‌که روزه گرفتن برای وی مشقت نداشته باشد. مستحب است. آن ها برای اثبات مطلب خود به آیه شریفه «و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ ...» استناد کرده‌اند و می‌گویند اگر روزه در سفر مشقت داشته باشد، افطار نمودن بهتر است.

۱.۲ - مالکیه

مالکیه می‌گویند: اگر مشقت نباشد، روزه برای مسافر بهتر است.

۱.۳ - حنابله

حنابله می‌گویند: افطار نمودن برای مسافر، سنت است و روزه‌ مسافر کراهت دارد؛ اگر چه مشقتی نداشته باشد؛ زیرا پیامبر اکرم می‌فرماید: «لیس من البرّ الصوم فی السفر».
[۳] الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، ج ۱.


۱.۴ - اکثریت علمای اهل سنت

اکثر علمای اهل سنت، معتقدند از آیه شریفه «ایاماً معدودات فَمن کانَ منکم مریضاً اَوْ عَلی سفر فَعِدةٌ مِنْ اَیام اُخَر و علی الّذین تطیقونَه فِدْیَةٌ طَعامُ مسکین فمن تطوَّعَ خیراً فهو خیرٌ لَهُ، و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ ان کنتم تَعْمَلُون» استفاده می‌شود که مریض و مسافر مجاز به افطار هستند؛ یعنی نه این‌که حتماً نباید روزه بگیرند؛ بلکه حکم آن‌ها تخییر است، اگر می‌خواهند افطار کنند و در صورت افطار، قضای آن را بگیرند.


در پاسخ به اهل سنت باید گفت: از جمله «فَعِدةٌ مِنْ اَیام اُخَر»، لزوم افطار به دست می‌آید؛ چون آیه می‌فرماید: کسی که مریض یا مسافر است، چند روز دیگر (غیر از ماه رمضان) را روزه بگیرد؛ بنابراین آیه شریفه قول ایشان را رد می‌کند. علاوه بر این، همین معنا، از پیشوایان دین و خاندان پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله روایت شده و جمعی از اصحاب پیامبر مانند عبدالرحمن بن عوف، عمر بن خطاب، عبدالله بن عمر، ابوهریره و عروة بن زبیر نیز بر وفق آن فتوا داده‌اند.
[۵] امیرخانی، احمد، آیات الاحکام، ج ۲، ص ۲۷۱، (با اندکی تغییر).
برای اطلاع بیش‌تر می‌توانید به کتاب‌های آیات الاحکام، باب صوم، ذیل آیه یادشده رجوع نمایید.


و اما مقصود از «و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ ...» چیست؟

۳.۱ - دیدگاه اول

برخی مفسران گفته‌اند: این جمله مربوط به «علی الّذین تطیقونَه ...» است که در این صورت مقصود از آن چنین خواهد بود: کسانی که روزه برای آن‌ها مشقت دارد، بهتر است به‌جای فدیه دادن روزه بگیرند؛ چراکه روزه برای آن‌ها به خاطر مصالحی که در آن وجود دارد، بهتر است.

۳.۲ - دیدگاه دوم

و برخی دیگر گفته‌اند که این جمله مربوط به همه کسانی است که دارای عذر می‌باشد و باید افطار کنند (و در گذشته از آن‌ها یادشده) مانند بیماران و مسافران و آن‌ها که روزه برای آن‌ها مشقت دارد که در این صورت منظور آیه چنین خواهد بود: ای کسانی که مریض یا مسافر هستید یا روزه برای شما مشقت دارد! روزه گرفتن برای شما از افطار و فدیه بهتر است؛ اگر بدانید و به مصالح و منافع روزه آگاه باشید.

۳.۳ - دیدگاه سوم

و جمعی دیگر معتقدند: این جمله مربوط است به جمله «کتب علیکم الصیام...» است. در این صورت معنای آن چنین خواهد بود: روزه بر شما همانند مِلَل پیشین فرض شده و بدانید که روزه به خاطر منافعی که دارد، برای شما مفید و خیر است و از انجام آن کوتاهی نکنید ...؛
[۶] قربانی لاهیجی، زین العابدین، تفسیر آیات الاحکام، ج ۳، ص ۱۵۲.
این وجه متقن و مقبول‌تر است.


نکته‌ی دیگر آن‌که جمله‌ی «و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ ...» تأکیدی بر فلسفه‌ روزه است و آن این‌که این عبادت همانند سایر عبادات چیزی بر جاه و جلال خدا نمی‌افزاید؛ بلکه تمام سود و فایده آن عاید عبادت‌کنندگان می‌شود.

شاهد این سخن، تعبیرهای مشابه آن است که در آیات دیگر قرآن به چشم می‌خورد؛ مانند: «ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون» (سوره‌ جمعه، آیه ۹) که بعد از حکم وجوب نماز جمعه ذکر شده است.

و در آیه‌ی ۱۶ از سوره عنکبوت می‌خوانیم: «و ابراهیم اذ قال لقومه اعبدوا اللّه و اتقوه ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون»؛ او به بت‌پرستان گفت: خدا را پرستش کنید و از او بپرهیزید؛ این برای شما بهتر است، اگر بدانید.


به این ترتیب روشن می‌شود که جمله «و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ ...» خطاب به همه روزه‌داران است نه گروه خاصی از آنان؛ و نیز روشن می‌شود که این جمله دلالت بر وجوب تخییری روزه ندارد؛ بلکه با توجه به جمله «من کانَ منکم مریضاً اَوْ عَلی سفر فَعِدةٌ مِنْ اَیام اُخَر» همان‌طور که روزه گرفتن برای افراد سالم یک فریضه الهی است، افطار کردن هم برای بیماران و مسافران یک فرمان الهی می‌باشد که مخالفت با آن گناه است.


۱. بقره (۲)، آیه ۱۸۴.    
۲. بقره (۲)، آیه ۱۸۴.    
۳. الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، ج ۱.
۴. بقره (۲)، آیه ۱۸۴.    
۵. امیرخانی، احمد، آیات الاحکام، ج ۲، ص ۲۷۱، (با اندکی تغییر).
۶. قربانی لاهیجی، زین العابدین، تفسیر آیات الاحکام، ج ۳، ص ۱۵۲.
۷. جمعه (۶۲)، آیه ۹.    
۸. عنکبوت (۲)، آیه ۱۶.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۶۲۶.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روزه مسافر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۰۶.    



جعبه ابزار