روح از امر خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روح، امر خدا، عالم ملکوت، قدرت خدا.
پرسش: اینکه
خدا میفرماید: قل الروح من امر ربی (روح از امر خداست) یعنی چه؟
پاسخ: روح آفریده بیواسطه خداوند است. اینکه روح از امر خداوند است، یعنی موجود و
مخلوق بیواسطه و ملکوتی و ویژه الهی است؛ چنانکه در
روایت هم آمده روح از
عالم ملکوت و از قدرت (بیواسطه)
خداوند است.
همچنین در بخشی از
روایات اهل بیت (علیهمالسلام) در
تفسیر آیه یادشده، به ما رسیده که روح به معنی مخلوقی برتر از
جبرئیل و
میکائیل معرفی شده که با
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
امامان همواره بوده و آنان را در خط سیرشان از هرگونه
انحراف باز داشته است.
این روایات با آنچه در
تفسیر آیه گفته شد، نه تنها مخالفتی ندارد، بلکه با آنها هماهنگ است؛ چون
روح آدمی مراتب و درجاتی دارد، آن مرتبهای از روح که در
پیامبران و امامان است، مرتبه بسیار بالایی است که از آثارش، معصوم بودن از خطا و گناه و نیز آگاهی و
علم ویژهای است و بیتردید با چنین مرتبهای از روح، از همه فرشتگان حتی از جبرئیل و میکائیل برتر خواهد بود و روایات گذشته هم این امر را تأکید میکنند.
روح از نظر
لغت به معنی «نفس» و «دویدن» است و بعضی تصریح کردهاند که
روح و ریح (باد) از یک معنی گرفته شده است.
اگر روح انسانی که گوهر مستقل مجردی است، به این نام نامیده شده، بدان جهت است که از نظر تحرک و حیاتآفرینی، و ناپیدا بودن همچون نفس و باد است.
موارد استعمال
روح در قرآن متعدد است که به برخی از آنها اشاره میشود:
روح مقدسی که پیامبران را در انجام رسالتشان یاری و تقویت میکرده.
نیروی معنوی که
مؤمنان را یاری و تقویت میکند: «
اَیَّدَهُمْ بِروحٍ مِنْهُ».
گاه
فرشته مخصوص
وحی است.
گاه فرشته بزرگی از
فرشتگان یا مخلوقی برتر است.
گاه
وحی آسمانی است.
گاه روح انسانی است: «
نفخ فيه من روحِهِ».
در
آیه مورد سؤال، مراد از روح، همین روح عظیمی است که ما را از
حیوانات جدا میسازد و برترین شرف است و تمام
قدرت و فعالیت ما از آن سرچشمه میگیرد و به کمک آن
اسرار علوم را میشکافیم و به اعماق موجودات راه مییابیم.
اَمْر، لفظی عام است که در
قرآن در معانی مختلف مانند کار، گفتار،
خلق و
ابداع، سرعت ایجاد، و
خلقت به کار رفته است
و همچنین امر به معنای خلق بیواسطه نیز به کار رفته است.
بعد از این مقدمه، در پاسخ باید گفت خداوند در قرآن در چهار مورد با تعبیرهای مختلف فرموده «که روح از امر خداست»
که متن کامل یکی از
آیات چنین است:
«
وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ اَمْرِ رَبِّی وَ ما اُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ اِلاَّ قَلِیلاً؛
از تو درباره «روح» سؤال میکنند، بگو: روح از فرمان
پروردگار من است و جز اندکی از
دانش به شما داده نشده است».
اکنون از دو راه، به بررسی آیه یادشده و سایر آیات میپردازیم:
ائمه و
پیشوایان معصوم (علیهمالسلام) به عنوان
مفسران اصلی وحی، درباره
آیه بیاناتی دارند که به برخی از آنها اشاره میشود.
در
روایات متعددی که در کتب
شیعه و
اهل سنت آمده است که
مشرکان قریش این سؤال را از دانشمندان
اهل کتاب گرفتند و میخواستند
پیامبر را با آن بیازمایند، به آنها گفته شده بود که اگر
محمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) اطلاعات فراوانی درباره روح در
اختیار شما بگذارد، دلیل بر عدم
صداقت اوست؛ لذا جمله کوتاه و پر معنی پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) برای آنها اعجابانگیز بود.
از
امام صادق (علیهالسلام) نقل شده است که فرمود: «
انما الروح خلقٌ من خلقه، لهُ بصر و قوة...؛
روح از مخلوقات خداوند است، بینایی و قدرت و قوت دارد، خدا آن را در دلهای پیغمبران و
مؤمنان قرار میدهد».
در
روایت دیگر میخوانیم «
هی من الملکوت؛
روح از عالم ملکوت و از
قدرت خداوند است؛ در نتیجه از این روایات استفاده میشود که مراد از جمله «روح از امر خداست»؛ یعنی
خلق ویژه الهی است که از عالم ملکوت میباشد.
در این باره مفسران نیز دیدگاههایی متفاوت دارند:
از آنجا که روح، ساختمانی مغایر با ساختمان ماده دارد و اصول
حاکم بر آن غیر از اصول حاکم بر
ماده و خواص فیزیکی و شیمیایی آن است، پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) مأمور میشود در یک جمله کوتاه و پرمعنی بگوید: «روح از
عالم اوست؛ یعنی خلقتی اسرارآمیز دارد» سپس برای اینکه از این پاسخ تعجب نکنند، اضافه میکند، که بهره شما از
علم و دانش بسیار کم و ناچیز است؛ بنابراین چه جای شگفتی که رازهای روح را نشناسید، هرچند از همه چیز به شما نزدیکتر است؟
و مؤید این معنی آیاتی است که در آنها تعبیر «نفخ من روحه»؛
(از روح خود در آن دمید) یا «نفخت فیه من روحی؛
از روحم در او دمیدم، با توجه به این که «مِنْ» در من روحی، نشویه است که بیان سرچشمه و منشأ پیدایش چیزی است و اینکه اضافه روح به خدا، اضافة تشریفی است، لذا منظور از روح، روح
مقدس الهی است که خدا به آدمیان بخشیده است.
مرحوم
علامه طباطبایی (رحمةاللهعلیه) میفرماید: سؤال از حقیقت مطلق روح است
و روح هم در لغت به معنای مبدأ
حیات و
زندگی است که حیوان به وسیله آن
احساس و حرکت ارادی خود را انجام میدهد.
نیز روح از سنخ امر است و امر خداوند چنان است که خود معرفی نموده «فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن میگوید «کُنْ؛ آن نیز بیدرنگ موجود میشود».
از آیه یاد شده استفاده میشود که امر خداوند سخن خداوند است نسبت به اشیا به صورت «کُنْ» به معنای ایجاد، وجود یافتن شیء از آن جهت که استناد به خداوند دارد.
خداوند میفرماید: «امر و خلق برای اوست».
او عبارت است از: وجود شیء از آن جهت که فقط استناد به خداوند دارد؛ اما خلق استناد به حقیقت اشیا به خداوند توسط اسباب تکوینی است.
امر خداوند در هر چیزی
ملکوت (و درون) آن شیء است و ملکوت رساتر از مُلک (ظاهر است)؛ در نتیجه هر شیء ملکوتی دارد؛ چنانکه امر دارد.
در نتیجه امر خداوند، یعنی ایجاد ملکوتی و آسمانی خداوند بدون واسطهگری اسباب و بدون داشتن زمان و مکان؛ پس روح از امر خداست، یعنی مخلوق مستقیم الهی است که بدون دخالت اسباب طبیعی به وجود آمده است و زمان و مکان در آن راه ندارد.
در نتیجه باید گفت که روح آفریده بیواسطه خداوند است.
این که روح از امر خداوند است، یعنی موجود و مخلوق بیواسطه و ملکوتی و ویژه الهی است؛ چنانکه در
روایت هم آمده روح از عالم ملکوت و از قدرت (بیواسطة) خداوند است.
همچنین در بخشی از
روایات اهل بیت (علیهمالسلام) در
تفسیر آیه یادشده، به ما رسیده که روح به معنی مخلوقی برتر از
جبرئیل و
میکائیل معرفی شده که با
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
امامان همواره بوده و آنان را در خط سیرشان از هرگونه
انحراف باز داشته است.
این روایات با آنچه در تفسیر آیه گفته شد، نه تنها مخالفتی ندارد، بلکه با آنها هماهنگ است؛ چون روح آدمی مراتب و درجاتی دارد، آن مرتبهای از روح که در
پیامبران و امامان است، مرتبه بسیار بالایی است که از آثارش،
معصوم بودن از
خطا و
گناه و نیز آگاهی و علم ویژهای است و بیتردید با چنین مرتبهای از روح، از همه
فرشتگان حتی از جبرئیل و میکائیل برتر خواهد بود و روایات گذشته هم این امر را تأکید میکنند.
۱. ترجمة المیزان، علامه طباطبایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۳، ص۲۰۹ـ۲۱۲ و ج۱۹، ص۲۲۶.
۲. تفسیر نمونه، آیتالله مکارم شیرازی و همکاران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱۲، ص۲۵۰ـ۲۵۹، ج۲۶، ص۵۷، ج۹، ص۳۱۷.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روح از امر خدا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۶.