راز تغییر فرمان‌های الهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداوند،
نسخ.
پرسش: راز تغییر فرمان‌های الهی چیست؟
پیامبر اکرم (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) سر در طاعت
خداوند داشته و در
جنگ و
صلح و نیز شدّت عمل داشتن و آشتی نمودن، گوش به فرمان الهی بوده است. پرسش، این جاست که: چرا فرمان‌های الهی در این زمینه متفاوت و متغیّرند؟ در پاسخِ این سؤال باید گفت که خداوند متعال با در نظر گرفتن مصلحت و ظرفیت
مسلمانان و نیز دیگر مخاطبان
قرآن، آنان را به تدریج، رشد داده و به کمال رسانده است.
فرایند این رشد تدریجی، تحت تأثیر حوادث زمانه و استعداد افراد، پیچیده بود و نیاز به راهنمایی همیشگی خداوند و تشدید و تسهیل برخی فرمان‌ها داشت؛ همان خداوندی که متقضیات روزگار و توانایی بندگان مخلوقش را می‌شناسد و در پی سخت‌گیری بر آنها نیست.
«یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛
خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد و
[می‌خواهد
] تا شماره را کامل کنید و خداوند را برای آن‌که هدایتتان نمود،
تکبیر بگویید و شاید سپاس‌گزار باشید»
از این‌رو، در هر دوره از مراحل رشد و تکامل مسلمانان، حکمی متناسب تشریع گردیده است. گاه در‌باره یک موضوع، در طول زمان، دو حکم نازل می‌شد و حکم جدید، پیدایش وضعیت جدید را اعلام می‌کرد و از پایان یافتن حکم پیشین خبر می‌داد و به اصطلاح آن را
نسخ می‌کرد.
افزون بر‌این، گاه خداوند در ضمن نازل کردن آیات تشریع کننده حکم نخستین، آن را به گونه‌ای بیان می‌نمود که زماندار بودن آن، درک می‌شد و از این رو پایان یافتن آن و تشریع حکم جدید انتظار می‌رفت.
مانند آیه «وَ الَّـتِی یَاْتِینَ الْفَـحِشَةَ مِن نِّسَائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ اَرْبَعَةً مِّنکُمْ فَاِن شَهِدُوا فَاَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ اَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلاً؛
و از زنان شما، آنان که عمل زشت انجام می‌دهند، بر ضدّ آنان چهار مرد از خودتان
گواه بگیرید. پس اگر گواهی دادند، آنان را در خانه‌ها نگه دارید تا مرگ، جان آنها را بگیرد یا خداوند برای آنها راهی
[دیگر
] قرار دهد» که ذیل آن، به موقّت بودنش اشعار دارد و سپس با آیه دوم از
سوره نور،
نسخ شد: «الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَ حِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَ لاَ تَاْخُذْکُم بِهِمَا رَاْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ اِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْاَخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ؛ به هر یک از زن
زناکار و مرد زناکار، صد تازیانه بزنید و اگر به
خدا و روز واپسین ایمان دارید، در
[اجرای
] دین خدا بر آن دو، رافت، شما را نگیرد و باید بر عذاب آن دو، گروهی از مؤمنان حاضر باشند».
هم‌چنین گاه در بیان حکم جدید، حکمت آن و علّت تغییر و نَسخ حکم پیشین، تبیین می‌شد.
تأمّل در نکته اوّل و دقّت در حکمت‌های بیان شده، نشان می‌دهند که تغییر حکم و نَسخ، به دلیل محدودیت‌ها «فَلَمّا امَرَ النّاسَ بِالحَربِ جَزِعوا و خافوا...» و نیز: «فَلَمّا کانَ یَومُ بَدرٍ وَ عَرَفَ اللّه تَعالی حَرَجَ المُسلِمینَ.... فَلَمّا قَوِیَ الاِسلامُ وَ کَثُرَ المُسلِمونَ...»
و دیگر ویژگی‌های انسانی صورت می‌گیرد و نمی‌توان آن را مانند تغییر و اصلاح احکام و قوانین بشری دانست که برخاسته از ناآگاهی به وضعیت‌های نوپدید و تحوّل و دگرگونی‌های اجتماعی و فردی است.
جهل به آینده و عجز از پیش‌بینی، در باره
خداوند سبحان معنا ندارد و از این رو ماهیت تغییر حکم به شکل نَسخ، چیزی جز اعلام زماندار بودن حکم پیشین نیست و به اصطلاح دانشمندان، گونه‌ای تخصیص است؛ تخصیصی که نه در افراد و مصداق‌ها، بلکه در زمان‌ها صورت گرفته است.
گفتنی است احادیثی که ارائه شده‌اند، تنها بخشی از احکام نَسخ شده را بازگو می‌کنند؛ (نَسخ، به
آیات جهاد مختص نیست و مواردش بیش از آن‌اندازه است که در این جا آمده؛ امّا چندان هم فراوان نیست.)
امّا همین تعداد اندک نیز گوش به فرمان بودن پیامبر خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) و التزام عملی و حقیقی ایشان را به
فرمان خداوند و
وحی الهی، به خوبی نشان می‌دهند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «راز تغییر فرمان‌های الهی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۱۶.
