• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دعای العهد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: دعای عهد.
پرسش: آیا دعای عهد، از لحاظ سند و متن قابل تأیید است؟
پاسخ: یکی از دعاهایی که در عصر غیبت خوانده می‌شود و دارای مضامین بلندی است، دعای عهد است. این دعا را علامه مجلسی (ره) در سه بخش از «بحار الأنوار» آورده است که در دو بخش برای آن سند ذکر کرده است. اگرچه بیشتر راویان دعای عهد، از بزرگان و فقهای شیعه هستند، ولی در بین آنان کسانی هم وجود دارند که وضعیت روشنی ندارند، ولی چون اولاً: این دعا توسط عالمان بزرگی همچون سید بن طاووس (ره) در کتاب «مصباح الزائر» و کفعمی (ره) در «مصباح» و سپس توسط علامه مجلسی نقل شده است، نشان از اعتماد آنان به دعای عهد دارد. ثانیاً: مضامین این دعا در ادعیه دیگر مورد تأیید قرار گرفته است؛ لذا می‌توان دعای عهد را خواند و ان‌شاء الله مورد اجر و ثواب الهی است.

فهرست مندرجات

۱ - دعای عهد
       ۱.۱ - نقلی از کتاب مصباح الزائر...
              ۱.۱.۱ - روایتی از امام صادق
       ۱.۲ - نقلی از الکتاب العتبق
              ۱.۲.۱ - سخن علامه مجلسی
              ۱.۲.۲ - دیدگاه کفهمی
              ۱.۲.۳ - دیدگاه آقا بزرگ تهرانی
              ۱.۲.۴ - سلسله اجازه و سند
۲ - بررسی راویان دعای عهد
       ۲.۱ - أبی‌جعفر محمد... موسی تلعکبری
       ۲.۲ - سید عبدالحمید بن فخار
              ۲.۲.۱ - دیدگاه حر عاملی
       ۲.۳ - پدر سید عبدالحمید
              ۲.۳.۱ - دیدگاه حر عاملی
       ۲.۴ - تاج‌الدین حسن بن علی بن دَربی
       ۲.۵ - محمد بن عبدالله بحرانی شیبانی
       ۲.۶ - ابی‌محمد حسن بن علی
       ۲.۷ - علی بن اسماعیل
       ۲.۸ - یحیی بن کثیر
       ۲.۹ - محمد بن علی قُرَشی
       ۲.۱۰ - احمد بن سعید
              ۲.۱۰.۱ - احمد بن سعید بن عبدالله دمشقی
              ۲.۱۰.۲ - احمد بن سعید بن یزید ثقفی
              ۲.۱۰.۳ - احمد بن سعید بن عثمان ثقفی
       ۲.۱۱ - علی بن حَکَم
       ۲.۱۲ - ربیع بن محمد مُسلی
       ۲.۱۳ - عبدالله بن سلمی
۳ - نتیجه‌ بحث
۴ - پانویس
۵ - منبع


دعای مشهور به «دعای عهد» را علامه مجلسی (ره) در سه جای «بحار الانوار»، از منابع مختلفی نقل کرده است که در برخی از کلمات دعا نیز اختلاف بسیار اندکی وجود دارد.

۱.۱ - نقلی از کتاب مصباح الزائر ...

مجلسی ابتدا این دعا را در باب رجعت و از کتاب «مصباح الزائر و جناح المسافر» سید بن طاووس (ره)،
[۲] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۱۰۷، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
نقل می‌کند. سید، در این کتاب از امام صادق علیه‌السلام دعایی را نقل می‌کند که بنا بر فرموده حضرتشان آمده:

۱.۱.۱ - روایتی از امام صادق

هر کس آن‌ را چهل صبح قرائت کند، از یاران حضرت امام صادق عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در وقت قیام و ظهورشان گشته و اگر قبل از ظهور از دنیا برود، خداوند جهت یاری دادن به امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف او را از قبر درحالی‌که زنده شده و درصدد یاری امام است، خارج می‌کند. از این عقیده در شیعه به‌عنوان «رجعت» یاد شده است.
در این‌جا علامه مجلسی (ره) فقط به بیان منبع این دعا، یعنی کتاب سید بن طاووس و نقل او از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ اکتفا کرده و هیچ اشاره‌ای به سند این روایت نکرده است.

۱.۲ - نقلی از الکتاب العتبق

مجلسی (ره) دوباره این دعا را در باب ادعیه و دعاهای صبح آورده؛ ولی این‌جا به نقل از کتابی با نام «الکتاب العتیق» آورده است و اشاره‌ای به نویسنده آن نمی‌کند؛ ولی در بیان مصادر و کتاب‌های مورد استفاده‌اش در نگارش «بحار الأنوار»، در بیان معرفی «الکتاب العتیق» می‌گوید:

۱.۲.۱ - سخن علامه مجلسی

«و الکتاب العتیق الذی وجدناه فی الغری صلوات الله علی مشرفه تألیف بعض قدماء المحدثین فی الدعوات و سمیناه بالکتاب الغروی».
«(از دیگر کتاب‌های استفاده شده) کتاب عتیق است که توسط برخی قدمای محدثین نوشته شده که ما آن‌ را در نجف اشرف یافتیم».

۱.۲.۲ - دیدگاه کفهمی

البته کفعمی(ره) چنین استظهار کرده است که این کتاب، تألیف محدث جلیل هارون بن موسی تلعکبری است.
[۴] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۳۲۳، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
و علامه مجلسی در صفحات بعدی این بخش، همین استظهار کفعمی را نقل کرده است.

۱.۲.۳ - دیدگاه آقا بزرگ تهرانی

همچنین آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: نام دیگر «الکتاب العتیق»، «مجمع الدعوات» و یا «‌مجموع الدعوات» است که نویسنده آن أبی‌الحسین یا أبی‌جعفر محمد بن أبی‌محمد هارون بن موسی تلعکبری است.
[۶] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۲۸، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.


۱.۲.۴ - سلسله اجازه و سند


در هر صورت مجلسی (ره) بعد از ذکر کتاب، سلسله اجازه و سند موجود در این کتاب را از قول نویسنده آن این‌گونه می‌آورد:

«الْکِتَابُ الْعَتِیقُ، قَالَ أَخْبَرَنِی السَّیِّدُ الْأَجَلُّ عَبْدُ الْحَمِیدِ بْنُ فَخَّارِ بْنِ مَعَدٍّ الْعَلَوِیُّ الْحُسَیْنِیُّ الْحَائِرِیُّ فِی سَنَةِ سِتٍّ وَ سَبْعِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ قَالَ أَخْبَرَنِی وَالِدِی عَنْ تَاجِ الدِّینِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الدَّرْبِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَحْرَانِیِّ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ یَحْیَی بْنِ کَثِیرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ قَالَ قَرَأْتُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلْمَی قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدَنَا الْإِمَامَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع یَقُولُ مَنْ دَعَا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِهَذَا الْعَهْدِ کَانَ مِنْ أَنْصَارِ قَائِمِنَا ع وَ إِنْ مَاتَ أَخْرَجَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ مِنْ قَبْرِهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ کَلِمَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَةٍ وَ هُوَ هَذَا الْعَهْد...».

«صاحب کتاب گفت: سید بزرگوار، عبدالحمید بن فخار در سال ۶۷۶ گفت: پدرم مرا از قول تاج‌الدین حسن بن علی‌الدربی و او از محمد بن عبدالله بحرانی و او از ابی‌محمد حسن بن علی و او از علی بن اسماعیل و او از یحیی بن کثیر و او از محمد بن علی قرشی و او از احمد بن سعید و او از علی بن حکم و او از ربیع بن محمد مُسلی نقل کرده‌اند که ربیع گفت: من بر عبدالله بن سَلمی قرائت کردم که شنیدم از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ که فرمود: هرکس این دعا را در چهل صبح بخواند، از اصحاب قائم ماست و اگر هم بمیرد خداوند او را از قبرش برای این امر خارج کرده و به ازای هر کلمه از این دعا هزار حسنه به او عطا کرده و هزار گناه را از او می‌آمرزد و آن دعا، این عهد است...».


بررسی افرادی که در این سند آمده‌اند، به شرح زیر است:

۲.۱ - أبی‌جعفر محمد ... موسی تلعکبری

همان‌طور که گفته شد؛ علامه مجلسی (ره) صاحب «الکتاب العتیق» را از محدثان قدیمی شیعه می‌داند. با توجه به این‌که خود علامه مجلسی و دیگران، استظهار کفعمی را نقل کرده‌اند که نویسنده این کتاب «أبی‌جعفر محمد بن أبی‌محمد هارون بن موسی تلعکبری» است.

۲.۲ - سید عبدالحمید بن فخار

نامش در سلسله اجازات علما وجود دارد.

۲.۲.۱ - دیدگاه حر عاملی

شیخ حُر عاملی او را فاضل، محدث و راوی نامیده است.

۲.۳ - پدر سید عبدالحمید

یعنی، سید شمس الدین فخار بن معد موسوی‌؛

۲.۲.۱ - دیدگاه حر عاملی

شیخ حر عاملی درباره او می‌گوید: «او عالم، فاضل، ادیب و محدث است و از ابن ادریس حلی و شاذان بن جبرئیل القمی روایت نقل می‌کند.
فخار بن معد در رمضان سال ۶۳۰ هجری وفات کرده است.

۲.۴ - تاج‌الدین حسن بن علی بن دَربی

اسم صحیح او حسن بن علی دربی است نه آن‌که علی فرزند دربی باشد
[۱۴] امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۶۴ و ۱۹۲، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
که در این قسمت بحار الأنوار اشتباهاً این‌گونه آمده است. حسن بن علی دربی نیز یکی از فقها و عالمان بزرگ شیعی است.
[۱۵] امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۶۴ و ۱۹۲، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.


۲.۵ - محمد بن عبدالله بحرانی شیبانی

وی نیز یکی از فقهای امامی در قرن ششم
[۱۶] امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶ ـ ۲۸۷، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۸ق.
و از مشایخ تاج الدین حسن بن علی دربی است.
[۱۷] امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۹، ص ۳۸۸ ـ ۳۸۹، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.


۲.۶ - ابی‌محمد حسن بن علی

وی از فقها و اساتید محمد بن عبدالله بحرانی شیبانی بوده است.
[۱۸] امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.


۲.۷ - علی بن اسماعیل

وی نیز استاد حسن بن علی و از فقها بوده است.
[۱۹] امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.


۲.۸ - یحیی بن کثیر

[۲۰] چندین نفر از راویان اهل سنت در طبقه تابعین یا تابعین از تابعین به این نام نامیده شده‌اند؛ ولی در راویان شیعه، چنین راوی پیدا نشد.

مطلبی درباره او در کتاب‌های تراجم و رجالی شیعه یافت نشد.

۲.۹ - محمد بن علی قُرَشی

در کتاب‌های رجال احادیث شیعه، تنها کسی که از او به نام محمد بن علی القرشی نام برده‌اند، محمد بن علی، ابوسُمینه است که در طبقه اصحاب امام رضا علیه‌السلام ذکر شده است.
[۲۲] . برقی، احمد بن محمد بن خالد، الطبقات‌(رجال البرقی)، ص ۵۴، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
ابوسمینه بسیار ضعیف و فاسد الاعتقاد شمرده شده است.پس اگر شخص مورد نظر در روایت ، همان ابوسمینه باشد که ضعیف است، و الاّ مجهول می‌باشد.

۲.۱۰ - احمد بن سعید

این شخص، در منابع رجالی شیعه و اهل سنت عبارت از چندین نفر هستند:

۲.۱۰.۱ - احمد بن سعید بن عبدالله دمشقی

که شیخ صدوق از وی روایت می‌کند، چیزی از حالاتش یافت نشد، و ظاهراً مجهول است.

۲.۱۰.۲ - احمد بن سعید بن یزید ثقفی

[۲۶] شیخ طوسی، الامالی، ص ۵۱۵ و ۵۱۷، دارالثقافة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

که از او هم اطلاعی یافت نشد. خطیب بغدادی از او نام برده و گفته محمد بن سلمة أبو عبیدة الأموی الهیتی از او روایت نقل می‌کند.

۲.۱۰.۳ - احمد بن سعید بن عثمان ثقفی

که در منابع اهل سنت از او نام برده شده است.
[۲۸] طبری رازی لالکائی، أبوالقاسم هبة الله بن الحسن، کرامات الأولیاء (من کتاب شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة )، تحقیق: غامدی، أحمد بن سعد، ج ۹، ص ۸۷، دار طیبة، عربستان سعودی، چاپ هشتم، ۱۴۲۳ق.

به هر‌حال، معلوم نیست که احمد بن سعید کدام‌یک از این افراد است. به علاوه، در روایات دیده نشد که شخصی با نام احمد بن سعید از علی بن حکم روایت نقل کرده باشد.

۲.۱۱ - علی بن حَکَم

وی در رجال طوسی از اصحاب امام رضا علیه‌السلام، و از عالمان جلیل القدر و ثقه شمرده شده است.

۲.۱۲ - ربیع بن محمد مُسلی

وی امامی است که عده‌ای، کتابی از او نقل کرده‌اند و گویا کتاب وی از جمله کتاب‌های مشهور بوده است. او از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ روایت نقل کرده است، و بیش از این درباره وی مطلبی یافت نشد.

۲.۱۳ - عبدالله بن سلمی

چنین شخصی در بین راویان وجود ندارد، و به احتمال قوی از اشتباهات نساخ «بحار الانوار» باشد؛ زیرا علامه مجلسی برای بار سوم، دعای عهد را در ذیل عنوان «الاستشفاع بمحمد و آل محمد فی الدعاء و أدعیة التوجه إلیهم‌» آورده است که در آن به‌جای عبدالله بن سلمی، ابی عبدالله بن سلیمان آمده است.
اما به احتمال قوی «ابی‌عبدالله» هم صحیح نیست و نام صحیح او، عبدالله بن سلیمان است؛ زیرا:

اولاً، شخصی به نام ابی‌عبدالله بن سلیمان در میان راویان نیست؛

ثانیاً، عبدالله بن سلیمان عامری کسی است که ـ همانند سند روایت دعای عهد ـ تنها ربیع بن محمد از او در کتب اربعه نقل روایت کرده است؛ پس جای هیچ تردیدی نیست که شخص مورد نظر، همان عبدالله به سلیمان عامری است.
رجال برقی و رجال طوسی او را از اصحاب امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نامیده‌اند. آیت الله خویی (ره) او را ثقه می‌داند.


اگرچه بیشتر راویان دعای عهد از بزرگان و فقهای شیعه هستند، ولی در بین آنان کسانی هم وجود دارند که وضعیت روشنی ندارند؛ اما چون این دعا اولاً: توسط عالمان بزرگ همچون سید بن طاووس (ره) در کتاب «مصباح الزائر» و کفعمی (ره) در «مصباح» و سپس توسط علامه مجلسی نقل شده، نشان از اعتماد آنان به دعای عهد دارد؛ ثانیاً: محتوای این دعا در ادعیه دیگر مورد تأیید قرار گرفته است؛ برای نمونه، یکی از مهم‌ترین مضامین این دعا، بحث بازگشت به دنیا و رجعت است،
[۳۹] در دعای عهد می‌خوانیم: «اللهم إن حال بینی و بینه الموت الذی جعلته علی عبادک حقا مقضیا فاخرجنی من قبری مؤتزرا کفنی شاهرا سیفی مجردا قناتی ملبیا دعوة الداعی فی الحاضر و البادی».
که مطابق با اعتقادات و منابع کلامی شیعه است.

مشابه آن‌ را در دعاهای متعدد از جمله زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «و من را قرار ده از بهترین پیروان شما و کسانی که.... در رجعت شما برای پیکار بر ضد دشمنانتان باز می‌گردند، و در دولت شما به حکومت می‌رسند، و در جوی از سلامت و عافیت شما؛ به شرف و علو مقام نائل می‌شوند، و در ایام شما عزت و تمکن و ثبات می‌یابند، و فردا چشمشان به دیدار شما روشن می‌گردد».
[۴۰] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۲۷۶، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق


بنابراین اگرچه سند دعای عهد دارای اشکالاتی است؛ ولی مضامین عالی آن در دیگر دعاهای معتبر مورد تأیید قرار گرفته است و می‌توان آن‌ را خواند و ان‌ شاء الله مورد اجر و ثواب الهی است.


۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۹۵، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.    
۲. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۱۰۷، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۳. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۱، ص ۱۶، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.    
۴. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۳۲۳، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۵. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۱، ص ۳۳، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.    
۶. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۲۸، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۷. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۸۳، ص ۲۸۴، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.    
۸. حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج ۲، ص ۱۴۵، انتشارات مکتبة الأندلس، بغداد، چاپ نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.    
۹. حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۱۴، انتشارات مکتبة الأندلس، بغداد، چاپ نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.    
۱۰. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۷، ص ۱۹۲، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۱. حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۱۴، انتشارات مکتبة الأندلس، بغداد، چاپ نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.    
۱۲. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۷، ص ۱۹۲، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۳. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۷، ص ۶۸، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۴. امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۶۴ و ۱۹۲، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۵. امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۶۴ و ۱۹۲، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۶. امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶ ـ ۲۸۷، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۸ق.
۱۷. امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۹، ص ۳۸۸ ـ ۳۸۹، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۸. امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۹. امین عاملی‌، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۶، ص ۲۸۶، دارالتعارف للمطبوعات‌، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۲۰. چندین نفر از راویان اهل سنت در طبقه تابعین یا تابعین از تابعین به این نام نامیده شده‌اند؛ ولی در راویان شیعه، چنین راوی پیدا نشد.
۲۱. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۳۳۲، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۲۲. . برقی، احمد بن محمد بن خالد، الطبقات‌(رجال البرقی)، ص ۵۴، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
۲۳. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۳۳۲، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۲۴. شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۳۲۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
۲۵. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۳۶۸.    
۲۶. شیخ طوسی، الامالی، ص ۵۱۵ و ۵۱۷، دارالثقافة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
۲۷. خطیب بغدادی، أبوبکر أحمد بن علی، المتفق والمفترق، تحقیق:آیدن الحامدی، محمد صادق، ج ۳، ص ۱۸۴۴، دارالقادری للطباعة والنشر والتوزیع، دمشق، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۲۸. طبری رازی لالکائی، أبوالقاسم هبة الله بن الحسن، کرامات الأولیاء (من کتاب شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة )، تحقیق: غامدی، أحمد بن سعد، ج ۹، ص ۸۷، دار طیبة، عربستان سعودی، چاپ هشتم، ۱۴۲۳ق.
۲۹. سهمی قرشی جرجانی، أبوالقاسم حمزة بن یوسف، تاریخ جرجان، ص ۵۲۰، عالم الکتب، بیروت، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۳۰. ابن حجر عسقلانی، تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، تحقیق:نجار، محمد علی، ج ۲، ص ۷۳۲، المکتبة العلمیة، بیروت، بی‌تا.    
۳۱. شیخ طوسی، الأبواب (رجال طوسی)، ص ۳۶۱، انتشارات حیدریه، نجف اشرف، ۱۳۸۱ق.    
۳۲. شیخ طوسی، الفهرست، ص ۲۰۰، المکتبة المرتضویة، نجف اشرف، بی‌تا.    
۳۳. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۱۶۴، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۳۴. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۹۱، ص ۴۱، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.    
۳۵. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج ۱، ص ۱۷۸، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۳۶. موسوی خویی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج ۸، ص ۱۷۱، مرکز نشر آثار شیعه، قم، ۱۴۱۰ق.    
۳۷. شیخ طوسی، الأبواب (رجال طوسی)، ص ۲۶۴، انتشارات حیدریه، نجف اشرف، ۱۳۸۱ق.    
۳۸. موسوی خویی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج ۸، ص ۱۷۱، مرکز نشر آثار شیعه، قم، ۱۴۱۰ق؛ «أقول:تقدم اتحاده مع عبد الله بن سلیمان، الواقع فی أسناد کامل الزیارات فهو ثقة».    
۳۹. در دعای عهد می‌خوانیم: «اللهم إن حال بینی و بینه الموت الذی جعلته علی عبادک حقا مقضیا فاخرجنی من قبری مؤتزرا کفنی شاهرا سیفی مجردا قناتی ملبیا دعوة الداعی فی الحاضر و البادی».
۴۰. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۲۷۶، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | بررسی سندی | دعا




جعبه ابزار