• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خرافات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: خرافات، اساطیر.

پرسش: خرافات را از دیدگاه قرآن کریم توضیح دهید.

پاسخ:



قرآن کریم، از خرافات با عنوان «اساطیر» یاد کرده است. «اساطیر» به معنای «اباطیل» و سخنان بیهوده‌ای است که هیچ پایه و اساسی ندارند و مراد از «اساطیر»، نوشته‌های باطل، حکایت‌های دروغ، ‌افسانه‌های بی‌اساس می‌باشد. «اساطیر» از ریشه «سطر» و جمع الجمع است و «اساطیر» به گفته راغب جمع «اسطوره» است.


قرآن کریم، به مناسبت‌های مختلف از «خرافات» با عنوان «اساطیر»، یاد کرده است؛ چنان‌که می‌فرماید: «... یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطِیرُ الْأَوَّلِین؛ ... و کافران می‌گویند اینها افسانه‌های پیشنیان است.
در جایی دیگر می‌فرماید: «لَقَدْ وُعِدْنا هذا نَحْنُ وَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ إِنْ هذا إِلاَّ أَساطِیرُ الْأَوَّلِین؛ این وعده‌ای است که به ما و پدرانمان از پیش داده شده،‌ این‌ها همان افسانه‌های خرافی پیشینیان است».
و نیز در سوره‌ها و آیات دیگر مانند: سوره انفال، ۳۱؛ ۳۱؛ سوره نحل، ۲۴؛ سوره مؤمنون، ۸۳؛ سوره فرقان، ۵؛سوره احقاف،۱۷؛سوره قلم،۱۵؛سوره مطففین،۱۳؛ کلمه «اساطیر» به معنای افسانه‌ها و خرافات آمده است که غالباً از ناحیه کفار و مشرکان به پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و کتاب مقدس قرآن نسبت داده می‌شده است.


قرآن کریم، همواره با پدیده شوم خرافات مبارزه کرده و با سخنان و اعمال، بیهوده مخالف است و در شرایطی بر قلب پاک پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله ـ نازل شد که مسائل خرافی و بی‌اساس وافسانه‌های خیالی و بی‌پایه، جامعه آن روز حجاز را به تسخیر خود درآورده بودند و مردم به شدت گرفتار خرافات و مسائل بی‌اساس جاهلیت بودند و زنجیرهای جهل و گرایش به افسانه‌ها و اساطیر بر دست و پای آنها تنیده شده بود و به زندگی پست و ذلت باری تن داده بودند. قرآن کریم، با آیات نورانی خود، به تدریج پرده‌های جهل و خرافات را کنار زد و آنها را با واقعیات آشنا نمود؛ چنانکه می‌فرماید: «آنها که از فرستاده (خدا) (و) پیامبر «امی» پیروی می‌کنند، کسی که صفاتش را در تورات و انجیلی که نزدشان است می‌یابند و آنها را به معروف دستور می‌دهد و از منکر باز می‌دارد، پاکیزه‌ها را برای آنها حلال می‌شمرد، ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند، و بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آنها بود (از دست و پایشان) بر می‌دارد، آن‌که به او ایمان آورند و حمایتش کردند و یاریش نمودند و از نوری که با او نازل شده، پیروی کردند، آنان رستگاران‌اند».
در جایی دیگر می‌فرماید: «و (مشرکان) سهمی از آنچه خداوند آفرید، از زراعت و چهارپایان برای او قرار دادند و گفتند ـ به گمان آنها ـ این مال خداست و این مال شرکای ما (یعنی بت‌ها) است، آنچه مال شرکای آنها بود به خدا نمی‌رسید، ولی آنچه مال خدا بود به شرکایشان می‌رسید...».
و به این صورت به مطالب غیرواقعی و بی‌اساسی، مثل مقدس بودن بت‌ها و اعتقاد به اینکه آنها می‌توانند حاجات آنها را برآورده سازند و یا با غضب خود خساراتی را بر آنها وارد نمایند.!! خرافات، اساطیر و اباطیل در هر جامعه‌ای می‌تواند تأثیرات بسیار منفی و ناهنجاری را به دنبال داشته باشد. عقب ماندگی از جهات مختلف، رکود، بی‌هویتی، انحرافات اخلاقی و عقیدتی، شرک به خدا، غفلت و.. از محصولات و دستاوردهای ابتلا به خرافات و افسانه‌های بی‌اساس می‌باشد و جوامع بشری هرچه از نظر علم و فرهنگ عقب مانده باشند به همان نسبت خرافات و اوهام در میان آنان زیادتر خواهد بود.


در تاریخ اسلام، نمونه‌های زیادی از گرفتاری مردم در چنگال اساطیر و خرافات نقل شده است. به عنوان مثال علت ننوشیدن آب توسط حیوانات را وجود دیوها در میان شاخ و جسم حیوانات می‌دیدند و یا اگر کسی را عقرب و مار می‌گزید، بر گردن مار و عقرب گزیده، زیور آلات طلایی می‌آویختند و...
[۱۴] سبحانی، ‌جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۷ـ۶۲، قم، ‌دفتر تبلیغات اسلامی.



عواملی مانند: جهل و نادانی به عقاید اصیل اسلامی، مفاهیم قرآن، تقلیدهای کورکورانه از آداب و رسوم جاهلیت،سودجویی و منفعت‌طلبی برخی از افراد؛ مانند: ماجرای گوساله‌پرستی، پیروان حضرت موسی علی نبینا و آله ـ علیه‌السّلام ـ تأثیرات عقاید خرافی پیشینیان و تعصب‌های بی‌جا و بدون پایه و...
چنان‌که قرآن کریم، با طرح برخی از عوامل و اسباب خرافات به مبارزه با آن پرداخته؛ از طرفی با راهکارها و راهنمایی‌ها در جهت زدودن و برداشتن خرافات در میان مردم تلاش کرده است.


در بسیاری از آیات خداوند تبارک و تعالی انسان‌ها را به تعقل و اندیشه در این امور توجه داده است؛ چنان‌که می‌فرماید: «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛ ؛ و نیز حدید/۱۷؛ مائده/۵۸؛ نحل/۶۷. این چنین خداوند آیات خود را برای شما شرح می‌دهد، شاید اندیشه کنید!»
خداوند تبارک و تعالی برای از بین بردن خرافات و اوهام و از طرفی نشر و گسترش حقایق و معارف الهی پیامبران فراوانی را مبعوث فرموده و به آنها مأموریت داده که انسان‌ها را با حقایق آشنا سازند. ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که: «خدای یکتا را بپرستید؛ و از طاغوت اجتناب کنید!» خداوند گروهی را هدایت کرد، و گروهی ضلالت و گمراهی دامانشان را گرفت، پس در روی زمین بگردید و ببینید عاقبت تکذیب کنندگان چگونه بود.
هم‌چنین یکی دیگر از راه‌های جلوگیری از ترویج خرافات، امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد؛ زیرا گرایش به خرافات از منکرات به حساب می‌آید: چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگاران‌اند».


۱. علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران،‌ دارالکتب اسلامیة، ج۱، ص۴۲۶ـ۴۲۸؛ ج۶، ص۱۶۷ـ۱۷۱؛ ج۷، ص۳۸۲ـ۳۹۰؛ ج۸، ص۲۹۲ـ۳۰۸.
۲. دشتی حسینی، سیدمصطفی، معارف و معاریف، قم، چاپ صدر، ۱۳۷۶ هجری شمسی، ج۵، ص۱۰۹ـ۱۱۱.
۳. برنامه‌ نرم‌افزاری تبیان ۴، برنامه فرهنگ موضوعی قرآن، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، موضوع خرافات، تهیه و تنظیم مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
۴. علی کرمی، ظهور و سقوط تمدن‌ها از دیدگاه قرآن، قم، نشر مرتضی.
۵. محمدی گیلانی، قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر، نشر سایه.
۶. معیارها و عوامل تمدن از نظر قرآن، تهیه و تنظیم، بنیاد باقرالعلوم علیه السّلام، قم، ناشر دارالقرآن الکریم.


۱. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۱، ص۶۳۸.    
۲. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۲۶۶، تهران، ‌دارالکتب الاسلامیه.    
۳. انعام/سوره۶، ایه۲۵.    
۴. نمل/سوره۲۷، آیه۶۸.    
۵. انفال/سوره۸، آیه۳۱.    
۶. نحل/سوره۱۶، آیه۲۴.    
۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۸۳.    
۸. فرقان/سوره۲۵، آیه۵.    
۹. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۷.    
۱۰. قلم/سوره۶۸، آیه۱۵.    
۱۱. مطففین/سوره۸۳، آیه۱۳.    
۱۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۷.    
۱۳. انعام/سوره۶، آیه۱۳۶-۱۴۰.    
۱۴. سبحانی، ‌جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۷ـ۶۲، قم، ‌دفتر تبلیغات اسلامی.
۱۵. بقره/سوره۲، آیه۱۷۰.    
۱۶. طه/سوره۲۰، آیه۸۷.    
۱۷. طه/سوره۲۰، آیه۹۶.    
۱۸. بقره/سوره۲، آیه۱۷۰.    
۱۹. بقره/سوره۲، آیه۲۴۲.    
۲۰. حدید/سوره۵۷، آیه۱۷.    
۲۱. مائده/سوره۵، آیه۵۸.    
۲۲. نحل/سوره۱۶، آیه۶۷.    
۲۳. آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۴.    
۲۴. تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۷.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خرافات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۸.    


رده‌های این صفحه : باورهای خرافی | فرهنگ و اجتماع




جعبه ابزار