• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حدیث ثقلین از دیدگاه علم رجال و درایه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حدیث ثقلین، سند حدیث، اعتبار حدیث، علم رجال، علم درایه.

پرسش: حدیث ثقلین در بین شیعیان فقط جنبه شهرت پیدا کرده و مشهور شده است و از جهت علم رجال و درایه اعتباری ندارد! در این زمینه توضیح دهید.

پاسخ: حدیث ثقلین در صدها کتب عامه (اهل سنت) و خاصه (شیعه) با اسناد و به طرق گوناگون و معتبر نقل شده است که در میان تمام روایات اسلامی از نظر اعتبار و سند کم‌نظیر است و جای هیچ شکی نیست. از طرفی تأیید و تکرار و سفارش فراوان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نشان از اهمیت زیاد تمسک به این دو چیز گران‌مایه است و حکایت از راز نهفته بسیار بزرگ دارد.



این سؤال دو بعد دارد:
أ. اشکالی که بر جنبه شهرت روایت مذکور وارد شده است؛
ب. بررسی سند حدیث از دیدگاه علم رجال.


حدیث ثقلین در بین علمای شیعه و سنی جزء احادیث متواتر می‌باشد. با این‌که در میان اهل سنت که در اثبات امامت صرفاً به حدیث صحیح اکتفا می‌کنند، گرچه متواتر نیز نباشد.


دانشمندان و علمای علم رجال، عبارت‌اند از:

۳.۱ - حر عاملی

شیخ حر عاملی در کتاب شریف وسائل‌ الشیعه می‌گوید: «حدیث ثقلین بین عامه و خاصه متواتر و از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده است».

۳.۲ - بروجردی

مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی نیز می‌گوید: «حدیث معروف، بین فریقین اجماعی می‌باشد و سی‌ و چهار هزار صحابه و اکثر اهل سنت آن را از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت کرده‌اند و مشاهیر محدثان آن‌ها، در کتاب‌هایشان (مثل صحاح، سنن و...) با اسانید صحیح، آن را نقل کرده‌اند».
[۳] طباطبایی بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الفقهیه للشیعه الامامیة، ج۱، ص۲۰، قم.


۳.۳ - امام خمینی

حضرت امام خمینی (رحمة‌الله) نیز درباره حدیث مذکور می‌گوید:
«ذکر این نکته لازم است که حدیث ثقلین، متواتر بین جمیع مسلمین است و کتب اهل سنت از صحاح شش‌گانه تا کتب دیگر آنان با الفاظ مختلف و موارد مکرره از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به طور متواتر نقل شده است و این حدیث شریف بر جمیع بشر به ویژه مسلمانان مذاهب مختلف قاطع است».
[۴] موسوی خمینی، وصیت‌نامه سیاسی الهی، ص۱، تهران، انتشارات سازمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

حدیث ثقلین به طور بسیار گسترده و در منابع معروف و دست اول شیعه و سنی نقل شده و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حدیث مذکور را در موارد گوناگون بیان فرموده است.


در این‌جا به قسمتی از راویان حدیث و کتب معروف اسلامی که حدیث ثقلین در آن‌ها آمده اشاره می‌شود.

۴.۱ - صحیح مسلم

در صحیح مسلم که از معروف‌ترین منابع اهل سنت می‌باشد و جزء صحاح شش‌گانه به حساب می‌آید، از زید بن ارقم نقل می‌کند که گفت: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان ما بر‌خاست و خطبه خواند و در محلی که آبی بود که خم نامیده می‌شد (غدیر‌ خم) و در میان مکه و مدینه قرار داشت. پس حمد خدا را به‌ جا آورد و بر او ثنا گفت و موعظه کرد ... سپس فرمود: اما بعد‌ای مردم! من بشری هستم و نزدیک است فرستاده پروردگارم بیاید و دعوت او را اجابت کنم و من در میان شما دو چیز گران‌مایه به یادگار می‌گذارم، نخست کتاب خدا که در آن هدایت و نور است، پس کتاب خدا را بگیرید و به آن تمسک جویید ... و اهل بیتم را به شما توصیه می‌کنم که خدا را درباره اهل بیتم فراموش نکنید ... .

۴.۲ - سنن ترمذی

در کتاب سنن ترمذی (صحیح ترمذی) در بحث مناقب اهل بیت (علیهم‌السلام) از قول جابر بن عبدالله می‌گوید: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را هنگام حج روز عرفه دیدم که بر شتر مخصوص خود سوار بود و خطبه خواند، شنیدم که می‌فرمود: «یا ایها الناس انی قدر ترکت فیکم ما ان اخذ‌تم به لن تضلوا، کتاب الله و عترتی اهل بیتی...».

۴.۳ - سنن دارمی

در کتاب سنن دارمی که از کتب بسیار معروف اهل سنت است، روایتی، شبیه روایت زید بن ارقم از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است و با تصریح به نام ثقلین و نام «کتاب الله و اهل بیت» به پایان می‌رسد.

۴.۴ - مسند احمد

در مسند احمد که از ائمه چهارگانه معروف اهل سنت است در حدیثی از زید بن ثابت آمده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «انی تارک فیکم خلقتین: کتاب الله حبل ممدود ما بین السماء و الارض او مابین السماء الی الارض و عترتی اهل‌بیتی و انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض ...؛ من دو خلیفه (جانشین) در میان شما از خود به یادگار می‌گذارم، کتاب خدا که ریسمانی کشیده شده میان آسمان و زمین و عترتم و اهل بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند».

۴.۵ - خصائص نسائی

احمد بن شعیب «نسایی» که از بزرگان اهل سنت به حساب می‌آید و کتابش در زمره صحاح شش‌گانه معروف است، در کتاب خصائص از زید بن ارقم نقل می‌کند: هنگامی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از حجه الوداع باز‌می‌گشت و به غدیر‌خم وارد شد ... فرمود: «کانی دعیت فاجبت و انی تارک فیکم الثقلین احد هما اکبر من الاخر، کتاب الله و عترتی فانظروا کیف تخلفونی فیهما فانهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض...؛ گویی من (از سوی خدا) دعوت شده‌ام و اجابت کرده‌ام و من دو چیز گران‌مایه را در میان شما به یادگار می‌گذارم، یکی از دیگری بزرگ‌تر است، کتاب خدا و عترت و اهل بیتم، پس بنگرید چه‌گونه بعد از من با آن‌ها رفتار خواهید کرد؛ چراکه آن‌ها از هم جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند...».
حدیث ثقلین در منابع و کتب معتبر علما و دانشمندان شیعه نیز به تواتر رسیده، و هیچ تردیدی در آن نیست.


حدیث ثقلین از نظر علم رجال و درایه نیز متواتر و دارای سندی محکم و در سلسله راویان آن افرادی ثقه وجود دارند. به برخی سلسله سند روایت مذکور اشاره می‌شود.

۵.۱ - اول

«حدثنا محمد بن الحسین بن جعفر بن بشیر عن ذریع بن یزید عن ابی‌عبدالله (علیه‌السلام)، قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): انی قد ترکت فیکم الثقلین کتاب الله و اهل بیتی... .

۵.۱.۱ - محمد بن حسین

شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه) درباره محمد بن حسین می‌گوید: «او ثقه است».
نجاشی درباره محمد بن حسین می‌گوید: او از اصحاب گران‌قدر ماست که روایات زیادی نقل کرده و ثقه است.

۵.۱.۲ - جعفر بن بشیر

هم‌چنین شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه) و نجاشی (رحمة‌الله‌علیه) درباره جعفر بن بشیر نیز می‌گویند که او ثقه بوده است.

۵.۱.۳ - ذریح بن یزید

ذریح بن یزید محاربی نیز از دیدگاه صاحب «الفهرست» و «الرجال» ثقه می‌باشد.

۵.۲ - دوم

«حدثنا محمد بن عیسی و یعقوب بن یزید و غیر هما من ابن المحبوب عن ابن السحاق بن غالب عن ابی‌عبدالله قال مضی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الخ».
[۲۵] نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۲۳۶-۲۳۷، چاپ بمبئی.


۵.۲.۱ - محمد بن عیسی

محمد بن عیسی بن عبید در نگاه رجال نجاشی و فهرست شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه) ثقه حساب آمده است.

۵.۲.۲ - یعقوب بن یزید

هم‌چنین یعقوب بن یزید انباری و ابن محبوب و اسحاق بن غالب نیز از افراد ثقه می‌باشند. و...
بنابراین حدیث ثقلین در صدها کتب عامه (اهل سنت) و خاصه (شیعه) با اسناد و به طرق گوناگون و معتبر نقل شده است که در میان تمام روایات اسلامی از نظر اعتبار و سند کم‌نظیر است و جای هیچ شکی نیست.از طرفی تأیید و تکرار و سفارش فراوان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نشان از اهمیت زیاد تمسک به این دو چیز گران‌مایه است و حکایت از راز نهفته بسیار بزرگ دارد.


برخی اسرار و نکات در حدیث مذکور، عبارت‌اند از:

۶.۱ - همراهی قرآن و اهل بیت

قرآن و اهل بیت (علیه‌السّلام)، همیشه همراه هم‌دیگر هستند و طالبان حقایق قرآنی باید دست به دامن اهل بیت (علیهم‌السلام) شوند.

۶.۲ - پیروی از اهل بیت و قرآن

پیروی از اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز مانند پیروی از قرآن واجب است.

۶.۳ - عصمت اهل بیت

حدیث مذکور حکایت از عصمت اهل بیت (علیهم‌السلام) دارد و تمسک به قرآن به همراه اهل بیت (علیهم‌السلام) انسان را از گمراهی باز می‌دارد.

۶.۴ - جدا نبودن قرآن و اهل بیت

جدا نبودن قرآن و اهل بیت (علیه‌السّلام) تا روز قیامت و کنار حوض کوثر ادامه دارد و در طول تاریخ همواره اهل بیت (علیه‌السّلام) پیشوای معصوم برای انسان‌ها هستند و باید نسبت به آن معرفت و آگاهی پیدا کرد.

۶.۵ - جدا نشدن از اهل بیت

از حدیث مذکور برمی‌آید که جدا شدن و پیشی گرفتن از اهل بیت (علیهم‌السلام) مایه گمراهی است.

۶.۶ - برتری اهل بیت

اهل بیت (علیهم‌السلام) از همه افضل و اعلم و برترند.


۱. هیثمی، ابن حجر، صواعق، مصر، انتشارات عبدالطیف، ص۲۲۶.
۲. حنبلی احمد بن عبدالحلیم (ابن تمیه)، مهتاج السنه، چاپ قاهره، مصر) ج۴، ص۱۰۴.
۳. قاضی نور الله شوشتری، احقاق الحق، تهران، چاپ سنگی و خطی، ج۴، ص۴۳۸.
۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، مؤسسه الحبی، بیروت، ج۶، ص۳۷۵، خطبه ۸۶.
۵. میرحامد حسین هندی، خلاصه عبقات الانوار، مؤسسه البعثه، بیروت، ج۲، ص۱۰۵، ۲۴۲.
۶. علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج۵، ص۲۰، ج۱۰، ص۱۵۹، ج۲۲، ص۳۱۱ و ۴۷۵.
۷. ابو منصور، احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ج۱، ج۲، ص۳۸۰ و ۴۵۰.


۱. موسوی، سیدشریف‌الدین، المراجعات، ص۳۱، مصر.    
۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۳۳، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت.    
۳. طباطبایی بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الفقهیه للشیعه الامامیة، ج۱، ص۲۰، قم.
۴. موسوی خمینی، وصیت‌نامه سیاسی الهی، ص۱، تهران، انتشارات سازمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۵. قشیری نیشابوی، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۷۳، بیروت، دارحیاء التراث العربی.    
۶. ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، بیروت، دارالفکر، ج۵، ص۶۶۲، ح۳۷۸۶، باب مناقب اهل بیت النبی.    
۷. دارمی سمرقندی، محمد، سنن دارمی، ج۴، ص۲۰۹۰، بیروت، نشر دارالکفر.    
۸. احمد بن حنبل، مسند امام احمد، ج۱۷، ص۳۰۹، بیروت، دارالصادر.    
۹. خراسانی نسائی، احمد بن شعیب، خصائص نسایی، w۹۶، مصر، طبع التقدم.    
۱۰. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۳۳، قم، مؤسسه آل‌البیت.    
۱۱. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲، ص۱۰۴، بیروت، مؤسسة الوفاء.    
۱۲. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲، ص۹۹، بیروت، مؤسسة الوفاء.    
۱۳. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲، ص۲۸۵، بیروت، مؤسسة الوفاء.    
۱۴. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲، ص۲۲۶، بیروت، مؤسسة الوفاء.    
۱۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۶۴، قم، دارالکتاب الاسلامیه.    
۱۶. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۱، ص۱۷۳، قم، مؤسسه دارالکتاب.    
۱۷. شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۳۴، قم، دارالکتاب الاسلامیه.    
۱۸. فروخ (الصفار)، ابوجعفر محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۴۱۶، تهران، شرکت چاپ.    
۱۹. شیخ طوسی، ابی‌جعفر محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۴۰، ردیف ۵۹۷، انتشارات شریف رضی.    
۲۰. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۳۳۴، چاپ بمبئی.    
۲۱. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۱۱۹، چاپ بمبئی.    
۲۲. شیخ طوسی، ابی‌جعفر محمد بن حسن، الفهرست، ص۴۳، ردیف ۱۳۱، انتشارات شریف رضی.    
۲۳. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۱۶۳، چاپ بمبئی.    
۲۴. شیخ طوسی، ابی‌جعفر محمد بن حسن، الفهرست، ص۶۹، ردیف ۱۳۱، انتشارات شریف رضی.    
۲۵. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۲۳۶-۲۳۷، چاپ بمبئی.
۲۶. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۳۳۳، چاپ بمبئی.    
۲۷. شیخ طوسی، ابی‌جعفر محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۴۰، ردیف ۶۰۱، انتشارات شریف رضی.    
۲۸. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۴۵۰، چاپ بمبئی.    
۲۹. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن عباس، رجال نجاشی، ص۷۲، چاپ بمبئی.    
۳۰. شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۶۹، قم، دارالکتاب الاسلامیه.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۹، ص۷۵-۷۶ تهران، دارالکتب الاسلامیه.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدیث ثقلین از دیدگاه علم رجال و درایه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۲۰.    



جعبه ابزار