حدیث ثقلین از دیدگاه علم رجال و درایه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث ثقلین، سند حدیث، اعتبار حدیث، علم رجال، علم درایه.
پرسش: حدیث ثقلین در بین
شیعیان فقط جنبه شهرت پیدا کرده و مشهور شده است و از جهت علم رجال و درایه اعتباری ندارد! در این زمینه توضیح دهید.
پاسخ: حدیث ثقلین در صدها کتب عامه (اهل سنت) و خاصه (شیعه) با اسناد و به طرق گوناگون و معتبر نقل شده است که در میان تمام روایات اسلامی از نظر اعتبار و سند کمنظیر است و جای هیچ شکی نیست. از طرفی تأیید و تکرار و سفارش فراوان پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نشان از اهمیت زیاد تمسک به این دو چیز گرانمایه است و حکایت از راز نهفته بسیار بزرگ دارد.
این سؤال دو بعد دارد:
أ. اشکالی که بر جنبه شهرت
روایت مذکور وارد شده است؛
ب. بررسی سند
حدیث از دیدگاه علم رجال.
حدیث ثقلین در بین علمای
شیعه و سنی جزء
احادیث متواتر میباشد. با اینکه در میان
اهل سنت که در اثبات
امامت صرفاً به حدیث صحیح اکتفا میکنند، گرچه متواتر نیز نباشد.
دانشمندان و علمای
علم رجال، عبارتاند از:
شیخ حر عاملی در کتاب شریف
وسائل الشیعه میگوید: «حدیث ثقلین بین عامه و خاصه متواتر و از
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) روایت شده است».
مرحوم
آیتالله العظمی بروجردی نیز میگوید: «حدیث معروف، بین فریقین اجماعی میباشد و سی و چهار هزار
صحابه و اکثر اهل سنت آن را از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)
روایت کردهاند و مشاهیر محدثان آنها، در کتابهایشان (مثل
صحاح، سنن و...) با اسانید صحیح، آن را نقل کردهاند».
حضرت
امام خمینی (رحمةالله) نیز درباره حدیث مذکور میگوید:
«ذکر این نکته لازم است که حدیث ثقلین، متواتر بین جمیع مسلمین است و کتب اهل سنت از صحاح ششگانه تا کتب دیگر آنان با
الفاظ مختلف و موارد مکرره از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) به طور متواتر نقل شده است و این حدیث شریف بر جمیع بشر به ویژه
مسلمانان مذاهب مختلف قاطع است».
حدیث ثقلین به طور بسیار گسترده و در منابع معروف و دست اول شیعه و سنی نقل شده و پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) حدیث مذکور را در موارد گوناگون بیان فرموده است.
در اینجا به قسمتی از
راویان حدیث و کتب معروف اسلامی که حدیث ثقلین در آنها آمده اشاره میشود.
در
صحیح مسلم که از معروفترین منابع اهل سنت میباشد و جزء
صحاح ششگانه به حساب میآید، از
زید بن ارقم نقل میکند که گفت: «
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در میان ما برخاست و خطبه خواند و در محلی که آبی بود که خم نامیده میشد (
غدیر خم) و در میان
مکه و
مدینه قرار داشت. پس
حمد خدا را به جا آورد و بر او ثنا گفت و
موعظه کرد ... سپس فرمود: اما بعدای مردم! من بشری هستم و نزدیک است فرستاده پروردگارم بیاید و دعوت او را
اجابت کنم و من در میان شما دو چیز گرانمایه به یادگار میگذارم، نخست
کتاب خدا که در آن
هدایت و
نور است، پس کتاب خدا را بگیرید و به آن تمسک جویید ... و اهل بیتم را به شما توصیه میکنم که
خدا را درباره اهل بیتم فراموش نکنید ... .
در کتاب سنن ترمذی (صحیح ترمذی) در بحث مناقب اهل بیت (علیهمالسلام) از قول
جابر بن عبدالله میگوید: رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) را هنگام
حج روز
عرفه دیدم که بر
شتر مخصوص خود سوار بود و خطبه خواند، شنیدم که میفرمود: «یا ایها الناس انی قدر ترکت فیکم ما ان اخذتم به لن تضلوا، کتاب الله و عترتی اهل بیتی...».
در کتاب
سنن دارمی که از کتب بسیار معروف اهل سنت است، روایتی، شبیه روایت زید بن ارقم از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل شده است و با تصریح به نام
ثقلین و نام «کتاب الله و اهل بیت» به پایان میرسد.
در
مسند احمد که از ائمه چهارگانه معروف
اهل سنت است در حدیثی از زید بن ثابت آمده که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود: «انی تارک فیکم خلقتین: کتاب الله حبل ممدود ما بین السماء و الارض او مابین السماء الی الارض و عترتی اهلبیتی و انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض ...؛
من دو خلیفه (جانشین) در میان شما از خود به یادگار میگذارم، کتاب خدا که ریسمانی کشیده شده میان
آسمان و
زمین و عترتم و اهل بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمیشوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند».
احمد بن شعیب «نسایی» که از بزرگان اهل سنت به حساب میآید و کتابش در زمره
صحاح ششگانه معروف است، در کتاب خصائص از زید بن ارقم نقل میکند: هنگامی که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) از
حجه الوداع بازمیگشت و به غدیرخم وارد شد ... فرمود: «کانی دعیت فاجبت و انی تارک فیکم الثقلین احد هما اکبر من الاخر، کتاب الله و عترتی فانظروا کیف تخلفونی فیهما فانهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض...؛
گویی من (از سوی خدا) دعوت شدهام و اجابت کردهام و من دو چیز گرانمایه را در میان شما به یادگار میگذارم، یکی از دیگری بزرگتر است، کتاب خدا و
عترت و اهل بیتم، پس بنگرید چهگونه بعد از من با آنها رفتار خواهید کرد؛ چراکه آنها از هم جدا نمیشوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند...».
حدیث ثقلین در منابع و کتب معتبر
علما و
دانشمندان شیعه نیز به
تواتر رسیده، و هیچ تردیدی در آن نیست.
حدیث ثقلین از نظر
علم رجال و
درایه نیز متواتر و دارای سندی محکم و در سلسله راویان آن افرادی ثقه وجود دارند. به برخی سلسله سند روایت مذکور اشاره میشود.
«حدثنا محمد بن الحسین بن جعفر بن بشیر عن ذریع بن یزید عن ابیعبدالله (علیهالسلام)، قال رسول الله (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): انی قد ترکت فیکم الثقلین کتاب الله و اهل بیتی... .
شیخ طوسی (رحمةاللهعلیه) درباره محمد بن حسین میگوید: «او
ثقه است».
نجاشی درباره
محمد بن حسین میگوید: او از اصحاب گرانقدر ماست که
روایات زیادی نقل کرده و ثقه است.
همچنین شیخ طوسی (رحمةاللهعلیه) و نجاشی (رحمةاللهعلیه) درباره
جعفر بن بشیر نیز میگویند که او ثقه بوده است.
ذریح بن یزید محاربی نیز از دیدگاه صاحب «
الفهرست» و «
الرجال» ثقه میباشد.
«حدثنا محمد بن عیسی و یعقوب بن یزید و غیر هما من ابن المحبوب عن ابن السحاق بن غالب عن ابیعبدالله قال مضی رسول الله (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) الخ».
محمد بن
عیسی بن عبید در نگاه رجال نجاشی و فهرست شیخ طوسی (رحمةاللهعلیه) ثقه حساب آمده است.
همچنین
یعقوب بن یزید انباری و ابن محبوب و
اسحاق بن غالب نیز از افراد ثقه میباشند. و...
بنابراین حدیث ثقلین در صدها کتب عامه (اهل سنت) و خاصه (
شیعه) با اسناد و به طرق گوناگون و معتبر نقل شده است که در میان تمام روایات اسلامی از نظر اعتبار و
سند کمنظیر است و جای هیچ شکی نیست.از طرفی تأیید و تکرار و سفارش فراوان پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نشان از اهمیت زیاد تمسک به این دو چیز گرانمایه است و حکایت از راز نهفته بسیار بزرگ دارد.
برخی
اسرار و نکات در حدیث مذکور، عبارتاند از:
قرآن و اهل بیت (علیهالسّلام)، همیشه همراه همدیگر هستند و طالبان حقایق قرآنی باید دست به دامن اهل بیت (علیهمالسلام) شوند.
پیروی از
اهل بیت (علیهمالسلام) نیز مانند پیروی از قرآن
واجب است.
حدیث مذکور حکایت از عصمت اهل بیت (علیهمالسلام) دارد و تمسک به قرآن به همراه اهل بیت (علیهمالسلام)
انسان را از گمراهی باز میدارد.
جدا نبودن قرآن و اهل بیت (علیهالسّلام) تا روز قیامت و کنار
حوض کوثر ادامه دارد و در طول
تاریخ همواره اهل بیت (علیهالسّلام) پیشوای
معصوم برای انسانها هستند و باید نسبت به آن
معرفت و آگاهی پیدا کرد.
از حدیث مذکور برمیآید که جدا شدن و پیشی گرفتن از اهل بیت (علیهمالسلام) مایه گمراهی است.
اهل بیت (علیهمالسلام) از همه افضل و
اعلم و برترند.
۱. هیثمی، ابن حجر، صواعق، مصر، انتشارات عبدالطیف، ص۲۲۶.
۲. حنبلی احمد بن عبدالحلیم (ابن تمیه)، مهتاج السنه، چاپ قاهره، مصر) ج۴، ص۱۰۴.
۳. قاضی نور الله شوشتری، احقاق الحق، تهران، چاپ سنگی و خطی، ج۴، ص۴۳۸.
۴. ابن ابی الحدید، شرح نهجالبلاغه، مؤسسه الحبی، بیروت، ج۶، ص۳۷۵، خطبه ۸۶.
۵. میرحامد حسین هندی، خلاصه عبقات الانوار، مؤسسه البعثه، بیروت، ج۲، ص۱۰۵، ۲۴۲.
۶. علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج۵، ص۲۰، ج۱۰، ص۱۵۹، ج۲۲، ص۳۱۱ و ۴۷۵.
۷. ابو منصور، احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ج۱، ج۲، ص۳۸۰ و ۴۵۰.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدیث ثقلین از دیدگاه علم رجال و درایه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۲۰.