حدود اختیارات در امر به معروف و نهی از منکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف، نهی از منکر، وظیفه، تکلیف، مسئولیت شرعی، اختیارات.
پرسش: در موارد امر به معروف و نهی از منکر تا چه اندازه طبق وظایف انسانی می‌توان دخالت کرد؟
پاسخ: درباره این مطلب که تا چه اندازه می‌توان در مسئله امر به معروف و نهی از منکر اقدام کرد، باید شرایط و موقعیت‌های گوناگون را در نظر گرفت که اصول کلی آن در شرایط امر به معروف و نهی از منکر آمده است. آن‌چه مسلم است این است که نیروی اجرایی دولت یا ستاد امر به معروف و نهی از منکر اختیارات بیشتری در این باره دارند؛ بلکه قانوناً وظیفه دارند که واجب الهی امر به معروف و نهی ازمنکر را انجام دهند؛ اما دیگر افراد جامعه بر‌اساس مسئولیت شرعی خود می‌توانند دیگران را به اعمال نیک فرا خوانده و از کارهای زشت و ناپسند باز دارند. اختیارات و وظیفه اعضای جامعه اسلامی در حدی است که دعوت آن‌ها باعث ضرری برای آن‌ها نشده و نظم جامعه را بهم نزند و عملی خلاف قانون انجام نشود.
در مکتب اسلام، علاوه بر برنامه‌ها و دستورات فردی، قوانین و احکامی وجود دارد که به بُعد اجتماعی مربوط می‌شود و نشان می‌دهد که مکتب اسلام تنها برای خودسازی فردی نیست؛ بلکه صلاح و اصلاح جامعه را هم در نظر دارد. یکی از احکام اجتماعی
اسلام،
امر به معروف و
نهی از منکر می‌باشد.
تا زمانی که یک قانون و برنامه، اجرا نشود و از مرحله سخن و نوشته، به مرحله
عمل نرسد، سود چندانی ندارد، هرچند بهترین قانون باشد. اسلام که بهترین برنامه سعادت‌بخش را برای زندگی فردی و اجتماعی بشر دارد، برای اجرای آن سه عامل را پیش‌بینی کرده است:
الف. نیروی باطنی
تقوا و
ایمان؛
ب. نیروی اجرایی حکومتی؛
ج. نظارت عمومی مردم.
مردم در جامعه اسلامی وظیفه دارند که در قدم اول، خود به وظایف دینی‌شان عمل نمایند و خودسازی را سرلوحه
زندگی خود قرار دهند. از سوی دیگر وظیفه دارند که دیگران را نیز به خوبی‌ها تشویق کنند و از بدی‌ها باز دارند، نام این نظارت و کنترل مردمی، امر به معروف و نهی از منکر است. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر یک واجب عبادی و وظیفه شرعی است.
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «
وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ اُمَّه یَدْعُونَ اِلَی الْخَیْرِ وَ یَاْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛
باید برخی از شما
مسلمانان، مردم را به
خیر و صلاح دعوت کنند و آن‌ها را به کارهای شایسته فرا خوانده از اعمال زشت و ناپسند بازشان دارد، این افراد به رستگاری خواهند رسید.
در
روایات نیز به اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر تصریح شده است.
در اصل ضرورت امر به معروف و نهی از منکر جای شکی نیست؛ اما این‌که تا چه اندازه می‌توان در امر به معروف و نهی از منکر اقدام کرد، به شرایط و موقعیت‌های مختلف بستگی دارد که اصول کلی آن در شرایط امر به معروف و نهی از منکر آمده است. آن‌چه مسلم است این است که نیروی اجرایی دولت یا ستاد امر به معروف و نهی از منکر اختیارات بیشتری در این باره دارند؛ بلکه قانوناً وظیفه دارند که واجب الهی امر به معروف و نهی ازمنکر را انجام دهند.
اما دیگر افراد جامعه بر‌اساس مسئولیت شرعی خود می‌توانند دیگران را به اعمال نیک فرا خوانده و از کارهای زشت و ناپسند باز دارند.
اختیارات و وظیفه اعضای جامعه اسلامی در حدی است که دعوت آن‌ها باعث ضرری برای آن‌ها نشده و
نظم جامعه را به هم نزند و عملی خلاف قانون انجام نشود.
شرایط امر به معروف و نهی از منکر، عبارت‌اند از:
کسی که می‌خواهد دیگران را امر به معروف و نهی از منکر کند، باید بداند که «معروف» چیست و «منکر» کدام است.
امر به معروف و نهی از منکر در صورتی
واجب است که فرد احتمال بدهد در طرف تأثیر دارد، اگر یقین یا
اطمینان داشته باشیم که گفتن یا اقدام عملی ما بی‌اثر است، واجب نیست؛ البته ممکن است با گفتن یک نفر و یک‌بار تأثیر نکند، ولی تکرار آن مؤثر باشد، که در این‌جا باید اقدام کرد، یا اگر تذکر فردی بی‌اثر باشد، ولی گفتن و اقدام جمعی مؤثر است، باید تذکر گروهی داد.
طبق وظایف اسلامی، تا حدی می‌توانیم در کار دیگران دخالت کنیم یا آن‌ها را امر به معروف و نهی از منکر نماییم که ضرر یا خطری متوجه مال و جان ما یا خانواده و دیگران نشود. هم‌چنین انجام آن، مفاسد بزرگ‌تری را به دنبال نداشته باشد؛ مانند بی‌نظمی در جامعه، اغتشاش و ... که در آن صورت باید دست نگه داشت؛ البته می‌توانیم مسئولان و نیروهای امنیتی را در جریان قرار دهیم تا به صورت قانونی برخورد نمایند.
البته گاهی اوقات،
واجبات و محرماتی که می‌خواهیم به آن‌ها امر یا از آن‌ها نهی کنیم، به حدی مهم و اساسی است که در راه آن باید هر خطر و ضرری را تحمل کرد و حتی گاهی باید در این راه جان داد. آن‌گونه که
امام حسین (علیه‌السلام) ضد حکومت یزید
قیام کرد.
حفظ جان دیگران، حفظ آبروی مسلمانان، تلاش برای پیاده شدن احکام خدا، مقابله با تعدی
دشمنان، مقابله با بدعت‌گزاران در
دین و مروّجان
فساد اخلاقی، از اموری است که در راه آن‌ها باید خطر و ضرر را هم تحمل کرد؛ چون این‌ها مهم‌تر از زیان‌هایی است که به شخص ما می‌رسد.
بنابراین شما می‌توانید از باب امر به معروف و نهی از منکر با تمام کسانی که ارزش‌های اسلامی را زیر پا گذاشته و
فحشا و
فساد را در جامعه ترویج می‌کنند، برخورد جدی و قانونی نمایید.
حضرت
امام (رحمة‌الله‌علیه) در
توضیح المسائل می‌فرماید: اگرمعروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد می‌دهد (مثل
اصول دین یا
مذهب و
حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه)، باید ملاحظه اهمیت شود و مجرد ضرر، موجب واجب نبودن نمی‌شود».
۱. جمعی از نویسندگان، نظارت صالحان، معاونت پژوهشی اداره کل آموزش و پرورش، چ۱، ۱۳۷۱ ش.
۲. دادسرای انقلاب اسلامی، شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی ازمنکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۶۹ ش.
۳. رضا، ناظمیان، امر به معروف و نهی از منکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۰ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدود اختیارات در امر به معروف و نهی از منکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۴.
