جایگاه شهدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:شهدا، شهید، شهادت.
پرسش: جایگاه شهدا از دیدگاه قرآن و حدیث چگونه است؟
پاسخ:
در فرهنگ قرآن از
شهادت و
شهید، بیش‌تر با واژه‌هایی مانند: «...قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ...»
سخن به میان آمده است و در
روایات از واژه «قتل فی سبیل الله» و واژه «شهادت» به یک میزان استفاده شده است.
حق تعالی در
قرآن کریم «تمنّی موت» را نشانه‌ای صادق برای اولیای خود می‌داند که مدعیان
دوستی با حق تعالی را می‌توان با آن محک زد:
«قُلْ یَا اَیُّهَا الَّذِینَ هَادُوا اِنْ زَعَمْتُمْ اَنَّکُمْ اَوْلِیَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ اِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ؛
ای رسول ما! یهودان را بگو: ای جماعت
یهود! اگر می‌پندارید که شما به حقیقت دوست‌داران خدایید نه مردمِ دیگر، پس تمنای
مرگ کنید، اگر راست می‌گویید (که علامت دوستان خدا آرزوی مرگ و شوق تعالی خداست)».
بنابراین «شهید» یعنی مجاهدی که با بینش عمیق از تعلقات
دنیا دست شسته و به
استقبال مرگ می‌شتابد و با دو دست خود، جان را به
پروردگار خود تقدیم می‌کند. از منظر
قرآن، مصداق کامل «ولیّ الله» اوست که در «تمنّی موت» صادق می‌باشد.
مرگ شرافتمندانه:
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) می‌فرماید: «انّ اکرم الموت القتل؛ کریمانه‌ترین مرگ، مرگی است که در میدان نبرد و با
چهره سرخ، نصیب شود».
اگر
انسان را از مرگ گریزی نیست: «اَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِکُکُمُ الْمَوْتُ ...».
و هر نَفْسی، روزی طعم مرگ را خواهد چشید: «کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ...»؛
پس چه بهتر آن‌که با مرگ شرافتمندانه بمیرد، نه با بیماری.
شهید، لقای الهی را وطن خود می‌داند و قصدش رسیدن به
کمال انسانی است. این را می‌توان از پیام
حضرت سیدالشهداء (علیه‌السلام) به مشتاقان
سعادت در رکابشان فهمید که می‌فرماید: «من کان فینا باذلاَ مهجته موطّناً علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا فانی راحل مصبحا ان شاء الله؛
هر کسی که خون خود را به قصد لقای الهی
بذل می‌کند، همراه ما بیاید که اگر
خدا بخواهد، صبح حرکت می‌کنم».
در فضیلت شهید و شهادت همین بس که سید
شهیدان و امام جان بر کفان، حضرت
اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) شهادت را
تفسیر فرموده و خود نیز قافله سالار شهیدان می‌شوند.
شهید، خون خود را در راه خدا بذل می‌نماید تا چراغ راه
بندگی خدا شود و بندگان را از جهالتِ علمی، نجات دهد.
در
زیارت اربعین سیدالشهدا، انگیزة شهادت حضرت این‌گونه ترسیم شده است: «و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة».
شهادت در جامعه آثاری دارد که عبارت‌اند از:
شهیدان مورد تجلیل اولیا هستند و آرامگاه آنان، مهد
پرورش انسان‌های وارسته است. در
زیارت وارث به شهیدان
سلام می‌دهیم و به پاکی آنان و نیز
طهارت آرامگاه آنان اذعان می‌کنیم: «طبتم و طابت الارض التی فیها دفنتم».
ذات اقدس الهی در
قرآن کریم می‌فرماید:
«وَالْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِاِذْنِ رَبِّهِ...؛
زمین پاک به
اذن پروردگارش میوه خوب به بار می‌آورد».
طبق بیان
امامان معصوم (علیهم‌السلام) که به استناد همین
آیه فرمودند: «زمینه پاک، میوه پاک می‌دهد»، سرزمینی که شهیدان را در خود جای داده، زمینه پرورش انسان‌های پاک است که آرزو دارند ای کاش با شهیدان می‌بودند و به فوز شهادت نائل می‌آمدند: «یا لیتنی کنت مَعَکم فافوز معکم».
ثمرة دیگر مجاهدت شهید، رفع
فتنه از روی زمین و فراگیر شدن
دین حق در سراسر گیتی است:
«وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ...؛
با
کافران جهاد کنید تا فتنه و
فساد از روی زمین برطرف شود و همه را آیین دین خدا باشد».
نیل به شهادت در مناجات‌های ائمه:
حضرت علی (علیه‌السلام) از
خداوند سبحان، منزلت شهیدان و
زندگی با سعادتمندان و هم‌نشینی با
انبیا را طلب نموده است.
هم چنین
حضرت سید الساجدین (علیه‌السلام) در دعای اول
صحیفه، خداوند را به حمدی می‌ستاید که به واسطه آن به سعادت باز یابد و در زمره اولیای سعادتمند محسوب گردد و در صف شهیدان با
شمشیر دشمنان خدا درآید.
گوشه‌ای از
پاداش الهی به شهیدان در نشئه
دنیا و
برزخ و
قیامت:
حق تعالی عهده‌دار حفظ آبروی شهید است: خداوند در
قرآن، مردم را از پندارِ مرده بودنِ شهیدان و نیز از به
زبان آوردن چنین سخنی نهی می‌کند و می‌فرماید: که نه تنها نگویید، بلکه خیالش را هم به خود راه ندهید که شهید به پایان خط رسید و از دنیا رفت؛ بلکه
شهدا زنده‌اند و نزد پروردگارشان متنعم‌اند؛
«وَلا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ اَمْوَاتٌ بَلْ اَحْیَاءٌ...؛
و آن کسی را که در راه خدا کشته شده، مرده نخوانید؛ بلکه او زنده ابدی است».
«وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اَمْوَاتًا بَلْ اَحْیَاءٌ...؛
البته نپندارید که شهیدان راه خدا مرده‌اند؛ بلکه زنده به
حیات ابدی شدند».
منطق قرآن کریم، این است که شهید به محض شهادت، به حیات پاک در پیشگاه
پروردگار راه می‌یابد: «وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اَمْوَاتًا بَلْ اَحْیَاء عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»؛
گرچه به اتفاق بزرگان
تفسیر این آیه، حیات برزخی است،
لکن تنعمات شهید به برزخ منحصر نمی‌شود؛ بلکه حقیقت حیاتِ عند الرّبی شهید، در قیامت بروز و ظهور می‌کند.
«... بَلْ اَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ». اگر کسی عندالله بود، مانند
فرشته زندگی می‌کند.
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) فرمود: «سبحان الله، غذای فرشته است»؛ چون او تن مادی ندارد تا غذای مادی و طبیعی طلب کند. اگر کسی فرا طبیعی شد، غذای فرا طبیعی می‌خواهد. بدن با نان و
گوشت تغذیه می‌کند؛ اما جان مجرد با
علم و معارف. فرشته‌ها با علم و
اندیشه و تحمید و
تسبیح و
تکبیر و
تهلیل، تغذیه می‌کنند؛ شهیدان نیز با این امور زنده‌اند و نزد خدا
روزی می‌خورند. چون بدنِ آنها متناسب با نشئة
آخرت است.
استبشار یعنی انتظار شنیدن خبر مسرت‌بخش. شهید، مرتب از حق تعالی استشبار می‌کند، خداوند هم به آنها
بشارت می‌دهد که کدام گروه رسیدند و کدام دسته در راه‌اند:
«...وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ اَلا خَوْفٌ...»؛
از
آیات (۴، ۵ و ۶
سوره محمد) پنج فضیلت و لطف الهی برای شهید استفاده می‌شود:
حق تعالی وعده داد که اعمال صالحی که شهید در راه
خدا انجام داده است،
باطل نمی‌شود.
حق تعالی شهید را به منزل‌های سعادت و
کرامت هدایت می‌کند.
مغفرت الهی از
گناهان شهید موجب اصلاح حال او و آمادگی برای ورود به
بهشت می‌شود.
شهید را با احترام به بهشت وارد می‌کنند.
پیش از ورود به بهشت در چند منزل، به شهید بشارت ورود به بهشت می‌دهند. یکی موقع
قبض روح شهید و دیگر در
قبر و سوم در منزل قیامت.
حضرت سیدالساجدین (علیه‌السلام) در مجلس ابن زیاد فرمود: «ان القتل لنا عادة و کرامتنا الشهادة؛
شهادت در راه خدا عادت ما و کرامتی است از جانب ما».
هم چنین در نصوص
امامت در
کتاب کافی، حق تعالی سیدالشهدا را این‌گونه معرفی می‌فرماید: «و اکرْمتُه بالشهادة و ختمتُ له بالسعادة».
خداوند مشتری جان شهید است:
قرآن کریم می‌فرماید: «خدا جان و مال اهل
ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده، آنها که در راه خدا
جهاد می‌کنند،
دشمنان دین را به قتل می‌رسانند و یا خود کشته شوند، این وعده یقینی است بر خدا و عهدی است که در (سه دفتر آسمانی)
تورات و
انجیل و قرآن کریم، یاد فرموده و از خدا باوفاتر به
عهد، چه کسی است؟ ای اهل ایمان! شما به خود در این
معامله بشارت دهید».
شهادت فوز عظیم است:
از منظر الهی، شهادت، فوز عظیم خوانده شده و آن‌چه را حق تعالی به عظمت یاد کند، در حقیقت عظیم است: «...وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ».
رزق شهید، نیکوست و حق تعالی برای شهید «خیرالرازقین» است: «و آنان که در راه رضای خدا از وطن خود
هجرت گزیده و در این راه کشته شدند یا مرگشان فرا رسید، البته خدا
رزق و روزی نیکویی نصیبشان می‌گرداند که همانا خداوند بهترین رزق و روزی بخشنده است».
حق تعالی شهید را به جایگاهی که مورد
رضایت شهید است، وارد می‌کند: «لیدخلنّهم مدخلا یرضونه».
شهید، محبوب حق تعالی است: «اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ...».
شهید، برترین خلایق پس از
انبیا و اوصیا است: امیرمؤمنان
علی (علیه‌السلام) فرمودند: «برترین
خلق در
روز قیامت پیامبران و پس از آنان اوصیای آنان و پس از آنان شهدا، برترین خلایق‌اند».
۱. آیت‌الله جوادی آملی، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، نشر اسراء.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جایگاه شهدا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۱.
