• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جابر بن حیان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: جابر بن حیان.
پرسش: خلاصه از تاریخ زندگی جابر بن حیان و محل دفنش را بیان کنید.
پاسخ:



او ابوعبدالله یا ابوموسی جابر بن عبدالله طرسوسی کوفی معروف به صوفی است.
[۱] اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.


۱.۱ - کنیه

ابن ندیم در کتاب الفهرست، کنیه‌اش را ابوعبدالله ذکر می‌کند.

۱.۱.۱ - سخن ابن ندیم

ابن ندیم می‌گوید: رازی، در کتاب‌هایش که در صنعت نوشته است از جابر بن حیان با عنوان «استاد ما ابوموسی جابر بن حیان» نام می‌برد. همو در جایی دیگر در الفهرست از وی به ابوموسی یاد کرده است.

۱.۲ - علت اختلاف‌ها

شاید منشأ این اختلافات از این‌جا باشد که جابر بن حیان دو فرزند به نام‌های عبدالله و موسی داشت.
[۲] نقل از زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۲،‌ نقل از اسماعیل مظهر، تاریخ الفکر العربی.



درباره زادگاه و تاریخ تولدش در میان مورخان اختلاف نظر وجود دارد.

۲.۱ - ددیگاه اول

گفته شده است اصل وی از خراسان است.

۲.۲ - دیدگاه دوم

دکتر اهوانی در این باره وی می‌گوید: پدر جابر از قبیله «ازد» و شغلش در کوفه عطاری بود. هنگامی که از کوفه به خراسان مهاجرت کرد،‌ جابر در خراسان تولد یافت. حاکم خراسان پدر جابر را به خاطر اتهام شیعه بودن به شهادت رساند.
[۳] اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.

بنابراین طبق این نقل جابر بن حیان در طوس خراسان به دنیا آمده و ایرانی و فارس است.

۲.۳ - دیدگاه سوم

البته نقل‌های دیگری نیز وجود دارد که جابر از طرسوس، یا صابئی حران است.

۲.۴ - دیدگاه چهارم

مورخ آفریقایی (لیو آفریقایی) که در سال ۱۵۲۶ میلادی زندگی‌نامه شیمیدان‌های آفریقا را نوشته، می‌گوید: بزرگ شیمیدان‌ها جابر است که یونانی است که اسلام را برگزیده. وی حدود یک قرن بعداز پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله زندگی می‌کرد.

۲.۵ - دیدگاه پنجم

نقل دیگری جابر بن حیان را به «اشبیلیه» نسبت می‌دهد؛ ولی جابر اشبیلی،‌ جابر بن افلح بود که در قرن یازدهم در اشبیلیه زندگی می‌کرد و صاحب اثر در علم فلک و نجوم است.


همان‌گونه که درباره تاریخ زندگی، اسم، زمان و مکان زندگی جابر اختلاف نظر وجود دارد. همین‌طور درباره صنف علم و تخصص و مذهبش نیز میان مورخان اختلاف است.

۳.۱ - اول

شیعه می‌گوید: جابر از بزرگان تشیع است.

۳.۲ - دوم

گروهی نیز بر آن‌اند که وی از فلاسفه است.

۳.۳ - سوم

برخی متخصصان در صنعت طلا و نقره بر آن‌اند که ریاست گروه طلا و نقره‌کاران به او منتهی شد.
[۴] ابن الندیم، الفهرست، ص ۴۹۹.


۳.۴ - چهارم

اما حقیقت آن است که جابر بن حیان از جهت سیاسی و مذهبی شیعی بود.
[۵] و از جهت اعتقادی.


۳.۵ - پنجم

در بحث‌ها و مجادله از فلاسفه بود و از نظر علم تجربی جزو شیمیدان‌ها بود.
[۶] زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۶.



بدون تردید منابع و مصادر فراوان که در آنها نام جعفر ـ در زندگی و عصر جابر ـ آمده است، امام جعفر صادق علیه‌السلام است. حاجی خلیفه از جابر با عنوان شاگرد امام صادق ـ علیه‌السلام ـ یاد می‌کند.
[۷] فی کشف الظنون، ص ۳۴۳.
[۸] زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۸.



جابر بن حیان در سال ۱۶۰ هجری و به قولی در ۱۸۰ هجری از دنیا رفت.


دیدگاه علما درباره جابر بن حیان چنین است:
علما درباره جابر با عنوان حکیم، ریاضیدان، فلیسوف،‌ منجم، طبیب، منطقی، فلکی، نویسنده و دارای آثار فراوان در همه این علوم و علوم مختلف دیگر یاد کرده‌اند که بیانگر تیزهوشی، ذکاوت و همت بالای جابر بود.
[۹] اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.


۶.۱ - دیدگاه احمد فؤاد اهوانی

احمد فؤاد اهوانی در یک مقاله طولانی که در نشریه «المجلة» در مصر به چاپ رساند، درباره جابر می‌گوید: وی (جابر بن حیان) از مشهورترین عالمان عرب و اولین کسی بوده که قواعد علم تجربی را کشف و تثبیت کرد و اولین کسی است که آن را را آشکار نمود و با این کارش خدمت بزرگی به علم به نحو عام و به تمدن عرب به نحو خاص کرده است.
[۱۰] اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.


۶.۲ - دیدگاه دکتر محمد یحیی هاشمی

هم‌چنین دکتر محمد یحیی هاشمی در مقاله‌ای در جلد ده مجله ۳۳ جلدی عرفان نوشته آمده است: در طی مطالعات در آثار فراوان به جای مانده از جابر بن حیان در علم شیمی مشاهده می‌کنیم که به‌طور صریح اعتراف می‌کند که استاد این علم امام صادق علیه‌السلام است.
[۱۱] اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.

این اطلاعات مختصر از زندگی یکی از بزرگان و دانشمندان شیعه است؛ اگرچه برخی درباره او یا درباره آثار او و نیز همراهی و ارتباط او با امام صادق ـ علیه‌السلام ـ اشکال کرده‌اند.
[۱۲] زکی نجیب محمود، جابر بن حیان؛ دکتر الفکیکی، جابر بن حیان؛ اسماعیل مظهر، تاریخ الفکر العربی.



۱. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.
۲. نقل از زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۲،‌ نقل از اسماعیل مظهر، تاریخ الفکر العربی.
۳. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.
۴. ابن الندیم، الفهرست، ص ۴۹۹.
۵. و از جهت اعتقادی.
۶. زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۶.
۷. فی کشف الظنون، ص ۳۴۳.
۸. زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص ۱۸.
۹. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.
۱۰. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.
۱۱. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۳۰.
۱۲. زکی نجیب محمود، جابر بن حیان؛ دکتر الفکیکی، جابر بن حیان؛ اسماعیل مظهر، تاریخ الفکر العربی.



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | رجال




جعبه ابزار