تفاوت صیغه عقد با محرمیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صیغه عقد محرمیت، ازدواج موقت، ازدواج دائم، انحلال نکاح.
پرسش: فرق صیغه عقد و محرمیت چیست و از نظر حقوقی بر هم زدن آنها چه مجازاتی برای طرفین دارد؟
پاسخ: آثار مترتب بر عقد به واسطه شرط ضمن عقد می‌تواند محدود به موارد خاص ایجاد محرمیت باشد که شاید به همین خاطر شبهه ایجاد شود که بین عقد
ازدواج و صیغه
محرمیت فرق است؛ درحالی‌که چنین نبوده؛ بلکه ایجاد محرمیت نتیجه اولیه و طبیعی هر ازدواجی است.
تنها راه ایجاد محرمیت بین دو یا چند نفر صیغه عقد نیست؛ بلکه
رضاع و شیر دادن (البته با شرایط خاص) نیز یکی دیگر از راه‌هایی است که باعث محرم شدن افراد نسبت به هم‌دیگر می‌شوند و این محرمیت به‌هیچ‌وجه قابل زائل شدن و از بین رفتن نخواهد بود.
هم‌چنین بر هم زدن عقد ازدواج یک عمل حقوقی و یک حق است که تنها در صورتی که این
حق برای هر یک از
زوجین قرار داده شده باشد، امکان اجرای آن نیز است، در غیر این صورت اصلاً بر هم زدن و جدا شدن در ازدواج معنا ندارد. به عبارت دیگر برهم زدن تنها با مجوز قانون که زاییده شرع است، محقق خواهد شد.
ازدواج و
نکاح عبارت است از عقد و رابطه‌ای حقوقی که بین
زن و مرد ایجاد می‌شود که در
حقوق اسلامی به دو صورت جاری می‌شود:
عقدی است که مدت
زناشویی در عقد معین نشود و زنی را که به این صورت عقد می‌کنند دائمه می‌گویند.
عقدی است که مدت زناشویی در آن معین شود؛ مثلاً زنی را به مدت یک سال یا یک ماه یا کمتر و یا بیش‌تر عقد نمایند و زنی را که به این صورت عقد کنند، متعه و صیغه گویند.
اگرچه آثار و شرایطی که بر هر یک از ازدواج‌های موقت و دائم مترتب است، طبق نظر
فقهای امامیه و حقوق مدنی با هم متفاوت است؛ ولی اجرای صیغه ازدواج (دائم و موقت) یکسان است؛ هر چند که در عقد موقت زمان و مهر از شرایط ضروری برای صحت عقد است.
البته آثار مترتب بر عقد به واسطه شرط ضمن عقد می‌تواند محدود به موارد خاص ایجاد محرمیت باشد که شاید به همین خاطر شبهه ایجاد شود که بین عقد
ازدواج و صیغه محرمیت فرق است؛ درحالی‌که چنین نبوده؛ بلکه ایجاد محرمیت نتیجه اولیه و طبیعی هر ازدواجی است.
لذا فقهای امامیه در باب
احکام نکاح، بخش متعه چنین بیان می‌دارند: (این مسائل مطابق با توضیح مسائل
آیت‌الله فاضل لنکرانی است).
صیغه کردن
زن اگرچه برای لذت بردن هم نباشد، صحیح است.
زنی که صیغه می‌شود، اگر در عقد شرط کند که شوهر با او
نزدیکی نکند، عقد و شرط او صحیح است و شوهر فقط می‌تواند لذت‌های دیگر از او ببرد؛ ولی اگر بعداً به نزدیکی راضی شود، شوهر می‌تواند با او نزدیکی کند.
پدر و جد پدری می‌توانند برای محرم شدن، یک ساعت یا دو ساعت زنی را به عقد پسر نابالغ خود درآورند و نیز می‌توانند دختر نابالغ خود را برای محرم شدن، به عقد کسی درآورند؛ ولی باید آن عقد برای دختر
مفسده نداشته باشد؛ بلکه
مصلحت داشته باشد.
در اینجا توجه به این نکته ضروری است که نکاح منقطع از بسیاری جهات، مانند نکاح دائم است و آثار آن هم اصولاً ـ جز در مورد
نفقه و
ارث ـ همان آثار نکاح دائم است؛ به ویژه از لحاظ اولاد تفاوتی بین
نکاح دائم و
نکاح منقطع نیست و فرزند ناشی از این نکاح از کلیه حقوق فرزند ناشی از نکاح دائم برخوردار است،
تفاوت عمده نکاح منقطع و دائم در امور زیر است:
تعیین مدت در نکاح منقطع شرط لازم است. قانون مدنی در این باره می‌گوید: «
نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد».
پس اگر مدت در نکاح منقطع ذکر نشود، بی‌شک نکاح منقطع واقع نخواهد شد.
تعیین
مهر از شرایط اساسی نکاح منقطع است و در این‌گونه نکاح عدم ذکر مهر در عقد موجب بطلان است.
در نکاح منقطع شوهر ملزم به دادن نفقهب ه زن خود نیست، مگر اینکه دادن نفقه شرط شده یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.
در نکاح منقطع مقررات طلاق اجرا نمی‌شود و جدایی زن و شوهر با انقضا یا بذل مدت یا فسخ نکاح تحقق می‌یابد. بنابراین طلاق و شرایط و مقررات آن مربوط به نکاح دائم است.
عده زوجه منقطعه پس از جدایی از شوهر (در غیر زن آبستن) دو طهر است، اعم از اینکه جدایی به علت فسخ نکاح یا انقضا یا بذل مدت باشد، درحالی‌که عده فسخ نکاح با طلاق در نکاح دائم سه
طهر است. هرگاه زوجه منقطعه با اقتضای
سن (یعنی اقتضای سن زن داشتن
عادت است) عادت نبیند، عده او ۴۵ روز است، حال آن‌که عده این‌گونه
زنان در نکاح دائم سه ماه است.
البته عده وفات و عده زن آبستن در مورد نکاح دائم و منقطع یکسان است.
در نکاح منقطع زن و شوهر از یکدیگر
ارث نمی‌برند.
افزون بر این، تنها راه ایجاد
محرمیت بین دو یا چند نفر
صیغه عقد نیست؛ بلکه
رضاع و
شیر دادن (البته با شرایط خاص) نیز یکی دیگر از راه‌هایی است که باعث محرم شدن افراد نسبت به هم‌دیگر می‌شوند و این محرمیت به‌هیچ‌وجه قابل زائل شدن و از بین رفتن نخواهد بود.
بعد از انفساخ و انحلال عقد ازدواج و
طلاق دائم یا انقضای مدت یا بذل مدت در عقد غیر دائم، محرمیت ناشی از عقد تنها از بین زوجین برداشته شده، ولی بقیه محارم، مانند مادرزن نسبت به شوهر و پدرشوهر نسبت به همسر (مانند قبل از طلاق یا بذل مدت) بر شوهر و زن محرم باقی خواهند ماند.
اما در جواب قسمت دوم سؤال باید گفت که چون ازدواج (دائم و موقت)، مانند سایر عقود مالیه یک قرارداد مالی نیست، پس همه
خیارات و احکامی که در قراردادهای مالی پیش‌بینی شده، در نکاح مطرح نمی‌شود.
انحلال و برهم زدن ازدواج، عبارت است از انقطاع و از میان رفتن رابطه زناشویی.قانون مدنی که برگرفته از
فقه اسلامی است، موارد بر هم خوردن پیمان زناشویی را چنین برمی‌شمارد: «عقد نکاح به فسخ یا به
طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می‌شود».
پس همان‌گونه که ماده قانونی فوق بیان می‌دارد، بر هم زدن عقد تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که شرایط خاصی حاکم شود و دارای تشریفاتی خاص است؛ یعنی در عقد دائم تنها به فسخ ازدواج توسط یکی از زوجین
آن هم تحت شرایطی خاص صورت می‌گیرد و همین‌طور طلاق که آن نیز خود دارای شرایط و تشریفاتی خاص است و در عقد موقت برهم زدن ازدواج تنها با انقضای مدت یا بذل آن از طرف شوهر امکان‌پذیر خواهد بود.
بنابراین بر هم زدن عقد ازدواج یک عمل حقوقی و یک
حق است که تنها در صورتی که این حق برای هر یک از زوجین قرار داده شده باشد، امکان اجرای آن نیز است، در غیر این صورت اصلاً بر هم زدن و جدا شدن در
ازدواج معنا ندارد. به عبارت دیگر بر هم زدن تنها با مجوز قانون که زاییده
شرع است، محقق خواهد شد.
البته مورد دیگری نیز که از اثرات آن برهم خوردن ازدواج است،
لعان (لعان یعنی تخطئه کردن زوجین یکدیگر را و آن هنگامی محقق می‌شود که شوهر به زن نسبت زنا بدهد یا فرزندی راکه زن به دنیا آورده، از خود نفی کند.)
است که قانون مدنی در این باره می‌گوید: در تفریقی که با لعان حاصل شده باشد، موجب حرمت ابدی می‌شود».
۱. مختصر حقوق خانواده، حسین صفایی، و اسدالله امامی، تهران، دادگستر، ۱۳۷۶ش.
۲. حقوق مدنی در آیینه آرای دیوان عالی کشور، حقوق خانواده، یدالله بازیگر، تهران، فردوسی ۱۳۸۰ش.
۳. نظام خانواده در اسلام، حسین انصاریان، چ۱۴، ۱۳۷۹، ام‌ابیها، قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاوت صیغه عقد با محرمیت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۱۲.
