• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تفاوت اعراب فاصدق و اکن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عطف، اصدق، اکن، ان مقدر، آیه ۱۰ منافقون.

پرسش: در آیه دهم سوره منافقون، با آن که دو کلمه «فاصدق» و «اکن»، به هم عطف شده‌اند؛ چرا اعرابشان با هم متفاوت است؟

پاسخ: فعل مضارع «اصدق» به دلیل فاء سببیه یا جوابیه‌ای که بر سر آن وارد شده، و با توجه به این که بعد از لولای تحضیضیه قرار گرفته است، بر اساس قوانین نحوی، باید حرف «ان» ناصبه قبل از آن در تقدیر گرفته شود و در این حالت طبیعتا منصوب خواهد شد. این حکم تنها در صورتی است که قبل از فعل مضارع، حرف «فاء» آمده باشد. اما اگر حرف «فاء» نیاید، فعل مضارع، مجزوم خواهد شد؛ از این رو فعل دوم «اکن» مجزوم شده است.



خداوند متعال در آیاتی از سوره منافقون، از مؤمنان می‌خواهد مراقب باشند تا مبادا اموال و اولادشان، آنان را از یاد خدا باز دارند. سپس آنان را به انفاق اموال خود در راه خدا تشویق کرده، می‌فرماید: «و انفقوا من ما رزقناکم من قبل ان یاتی احدکم الموت فیقول رب لو لا اخرتنی الی اجل قریب فاصدق و اکن من الصالحین»؛ از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آن که مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: پروردگارا! چرا (مرگ) مرا مدت کمی به تاخیر نینداختی تا (در راه خدا) صدقه دهم و از صالحان باشم».


در آیه مذکور، دو فعل مضارع وجود دارد: «اصدّق» (صیغه سیزدهم مضارع باب «تفعل» است) سپس طبق قاعده باب تفعل، حرف «تاء» در حرف «صاد» ادغام شده است.) و «اکن» که یکی از آن دو به دیگری عطف شده، ولی اعرابشان در برخی قرائات - مانند روایت حفص از عاصم - با یکدیگر متفاوت است. بدین ترتیب که فعل اول، منصوب و فعل دوم، مجزوم است. در این جا این پرسش به وجود می‌آید که چرا دو فعلی که برهم عطف شده‌اند، از اعرابی متفاوت برخوردارند؟ درباره علت این تفاوت در اعراب، گفته‌اند: فعل مضارع «اصدق» به دلیل فاء سببیه یا جوابیه‌ای که بر سر آن وارد شده، و با توجه به این که بعد از لولای تحضیضیه قرار گرفته است، بر اساس قوانین نحوی، باید حرف «ان» ناصبه قبل از آن در تقدیر گرفته شود و در این حالت طبیعتا منصوب خواهد شد. این حکم تنها در صورتی است که قبل از فعل مضارع، حرف «فاء» آمده باشد. اما اگر حرف «فاء» نیاید، فعل مضارع، مجزوم خواهد شد؛ از این رو فعل دوم «اکن» مجزوم شده است.
در این حالت، برخلاف حالت قبل که «ان» در تقدیر بود، یک شرط در تقدیر گرفته می‌شود که این فعل مجزوم (اکن) جواب آن شرط مقدر به شمار خواهد آمد که در این جا می‌توان شرط را «ان تؤخرنی» دانست.
به عبارتی این آیه با تقدیرهایش این گونه خواهد بود: «رب لو لا اخرتنی الی اجل قریب ف (ان) اصدق و (ان تؤخرنی) اکن من الصالحین».

۲.۱ - قرائت‌ ابی و ابن مسعود

البته طبق برخی از قرائت‌ها (قرائت ابی و ابن مسعود)، «اکن» به صورت «اکون» خوانده می‌شود که در این صورت، عطف به «اصدق» بوده و نیاز به کلمات مقدر نیست و نیز اختلافی در اعراب این دو کلمه وجود نخواهد داشت.


۱. منافقون/سوره۶۳، آیه۹.    
۲. منافقون/سوره۶۳، آیه۱۰.    
۳. عباس، حسن، النحو الوافی، ج۴، ص۳۵۴، دار المعارف، چاپ پانزدهم.    
۴. عباس، حسن، النحو الوافی، ج۴، ص۳۶۹.    
۵. نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج۴، ص۲۸۸، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عطف «فأصدق» و «أکن» و تفاوت در اعراب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۰.    



جعبه ابزار