تعیین سعادت و شقاوت در شکم مادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سعادت،
شقاوت،
حدیث،
پیامبر.
پرسش: این حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آیا به معنای
جبر انسان در رفتارهایش نیست؟
«السَّعیدُ مَن سَعِدَ فی بَطنِ امِّهِ، و الشَّقِی مَن شَقِی فی بَطنِ امِّهِ؛
خوشبخت از همان شکم مادر خود خوشبخت است و بدبخت از همان شکم مادر خود،
بدبخت است.»
از ظاهر این حدیث، چنین برداشت می‌شود که خوش‌بختی و بدبختی، مادرزادی‌اند و سعادت و شقاوت انسان‌ها، پیش از آن‌که تولّدشان مشخّص است. به سخن دیگر، هر کسی در شکم مادرْ سعادتمند باشد، زندگی او پس از تولّد نیز توام با خوش بختی است و اگر در شکم مادرْ بدبخت رقم خورده باشد، پس از تولّد نیز بدبخت خواهد بود.
در خور ذکر است که
قضا و قدر الهی و از جمله تقدیر خوش‌بختی و بدبختی انسان، حتماً باید به گونه‌ای تفسیر شود که به مجبور بودن انسان در انتخاب راه زندگی نینجامد.
با عنایت به این نکته، می‌توان گفت که این حدیث، به یکی از معانی زیر، اشاره دارد:
خداوند، قبل از تولّد انسان‌ها، به خوش بختی و بدبختی آنها
علم دارد.
خداوند متعال، سرنوشت همه انسان‌ها را قبل از تولّد آنها می‌داند؛ امّا روشن است که
علم ازلی خداوند، علّت صدور افعال انسان نیست. به سخن دیگر، خداوند متعال می‌داند که هر انسانی با اراده و انتخاب خود، چه راهی را در زندگی انتخاب می‌کند. با این فرض، انسان در انتخاب راه خوب یا بد، مجبور نیست. این تفسیر از حدیث، عینا از
امام کاظم (علیه‌السّلام) روایت شده است:
«الشَّقی مَن عَلِمَ اللّهُ و هُوَ فی بَطنِ اُمِّهِ اَنَّهُ سَیعمَلُ اَعمالَ الاَشقیاءِ، و السَّعیدُ مَن عَلِمَ اللّهُ و هُوَ فی بَطنِ اُمِّهِ اَنَّهُ سَیعمَلُ اَعمالَ السُّعداء؛
بدبخت، کسی است که خداوند از همان زمانی که او در رحم مادرش است، می‌داند که او کارهای بدبختان را خواهد کرد؛ و خوشبخت، کسی است که خداوند از همان زمانی که او در رحم مادرش است، می‌داند که او کارهای خوش‌بختان را خواهد کرد.»
خوش بختی برای
مؤمن و بدبختی برای
کافر، تقدیر شده است.
خداوند متعال برای فرزندانی که می‌داند در آینده راه درست زندگی را انتخاب می‌کنند و ایمان می‌آورند، در شکم مادرهایشان خوش بختی مقدّر کرده و برای فرزندانی که می‌داند در آینده راه نادرست را انتخاب می‌کنند و
کفر می‌ورزند، در شکم مادرهایشان بدبختی مقدّر نموده است، چنان که در حدیثی، از پیامبر خدا آمده است که:
«سَبَقَ العِلمُ و جَفَّ القَلَمُ، و مَضی القَدَرُ بِتَحقیقِ الکتابِ و تَصدیقِ الرُّسُلِ، و بِالسَّعادَةِ مِنَ اللّهِ (عزّوجلّ) لِمَن آمَنَ و اتَّقی، و بِالشَّقاءِ لِمَن کذَّبَ و کفَرَ، و بِوَلایةِ اللّهِ المُؤمِنینَ، و بَراءَتَهُ مِنَ المُشرِکینَ؛
علم، پیشی گرفت و قلم، رقم زد و قَدَر، قطعی شد برای به حقیقت پیوستن کتاب
[آسمانی
] و تصدیق پیامبران و برای سعادتمندی هر مؤمن و تقواپیشه‌ای از جانب خدا و برای بدبختی هر تکذیب‌کننده و کافر و نیز برای
ولایت خداوند بر مؤمنان و برائتش از مشرکان.»
بنا‌براین، سعادت و شقاوت، گرچه به وسیله خداوند (عزّوجلّ) تقدیر می‌شوند، امّا بر اساس
ایمان و
تقوا، و
کفر و انکار که عمل اختیاری انسانند برای انسان، رقم می‌خورند.
انتخاب انسان در
عالم ذر، در خوش‌بختی و بدبختی او مؤثّر است.
سومین معنای ارائه شده برای حدیث مورد بحث، آن است که بر اساس شماری از احادیث، انتخاب انسان در عالَم ذر که پیش از عالم کنونی بوده در
تکوین سرشت او مؤثّر بوده است، بدین‌معنا که افراد در آن عالم، اگر راه درست را انتخاب کرده‌اند، سرشت‌شان در این
جهان نیز تمایل به انتخاب راه درست دارد که موجب خوش‌بختی آنها می‌شود و کسانی که راه نادرست را انتخاب کرده‌اند، طبعاً مایل به کارهای ناشایست هستند که موجب بدبختی آنها می‌شود، هر چند آنها که تمایل به بدی دارند، می‌توانند راه درست را انتخاب کنند و آنها که تمایل به نیکی دارند، می‌توانند راه نادرست را انتخاب نمایند و در هر دو صورت، اجباری در کار نیست.
به نظر می‌رسد معنای حدیث مورد بحث، همان معنای نخست است که در کلام امام کاظم (علیه‌السّلام) آمده است و معنای دوم نیز به همان معنا باز می‌گردد؛ امّا معنای سوم، علاوه بر این که مبتنی بر اعتقاد به عالَم ذر است و خودِ این مسئله، نیاز به بررسی دارد، انطباق آن با حدیث «خوشبخت، در شکم مادرش خوشبخت است...» مشکل است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «تعیین سعادت و شقاوت در شکم مادر» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۵/۳۰.
