تأثیر مال حلال و حرام بر فرزندان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کسب روزی حلال، روزی حرام، مال حرام، غذای حرام، صالح بودن فرزند.
پرسش: در مورد کسب روزی حلال و حرام و تأثیر آن در صالح بودن فرزند لطفاً توضیح دهید؟
پاسخ: براساس اصل
علیت،
غذای حرام بر
روح و روان انسان بسیار تأثیرگذار است و این تأثیر بر روان فرزند به هیچ وجه قابل انکار نیست؛ چنانکه در طول
تاریخ، غالب افراد فاسدی چون
معاویة بن ابیسفیان از دامان کسانی چون هند جگرخوار برآمدهاند که سخن حق در آنها هیچ تأثیری نمیکند. در حالات بعضی از اولیاءالله و بزرگان نوشتهاند که با خوردن یک لقمه شبههناک ـ آنهم به صورت اتفاقی ـ تا مدتها از توفیق
نماز شب محروم میشدهاند.
کسب حلال و حرام چیست؟
کسب حلال به نوعی از فعالیت اقتصادی گفته میشود که در چهارچوب قوانین اسلامی و شرعی انجام میشود و مهمترین خصوصیت آن نفع خود
انسان ـ چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنوی ـ و از طرفی رعایت کردن
حقالناس میباشد.
بنابراین حرمتِ بخشی از فعالیتهای اقتصادی بسیار روشن است؛ مانند مالی که از راه
دزدی، کلاهبرداری، رشوه، گرفتن، مالی که از راه
ربا به دست میآید، خوردن مال یتیم، پولی که از راه معامله اشیایی مانند
حرام مانند معامله
مواد مخدر،
قاچاق و غیره به دست میآید؛ اما برخی اموال حرام به این روشنی نیست؛ مثلاً افراد شاغل کارهای را که وظیفه آنهاست به درستی انجام نمیدهند، کمکاری میکنند، کار را اشتباه انجام میدهند، یا کسانی که در معاملات اموال خوب و بد را مخلوط میکنند و میفروشند یا کسانی که اموال خراب را عمداً به جای سالم میفروشند. همه موارد فوق مصداق مال حرام به حساب میآیند و خوردن آنها اثرات منفی بر خود انسان و فرزندان انسان بر جا میگذارند.
در منابع اسلامی بسیار تأکید شده است که انسان
روزی خود و فرزندان خویش را از راه حلال به دست آورد. در بعضی
روایات، ائمه طاهرین (علیهمالسّلام) تلاش برای به دست آوردن
روزی حلال را از
شمشیر زدن در میدان
جنگ سختتر شمردهاند.
در مورد
کسب حلال و نیز فعالیتهای اقتصادی مشروع به
روایات بسیاری در منابع اسلامی برمیخوریم که
ائمه،
مؤمنین را به اینگونه فعالیتها تشویق میکنند؛ مانند آنکه رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) که طلب
رزق حلال را
واجب و آن را در
حکم جهاد معرفی میکنند،
به کوشش شایسته و نیکو در این راه امر میشویم تا آنجا که رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) کسی را که در راه به دست آوردن
روزی برای
خانواده تلاش میکند، به مجاهد فی سبیل الله (در راه خدا) تشبیه میکنند.
در مقابل، از بیکاری و
تنبلی و سربار بر جامعه بودن نهی میشویم.
در این زمینه حضرت
امام صادق (علیهالسّلام) میفرمایند: «لا تکونوا کلاّ علی الناس»؛ یعنی سربار جامعه نباشید.
از مطالبی که بیان شد به این نتیجه میتوان رسید که به طور کلی اسلام با کسب و کار و فعالیتهای صحیح اقتصادی خیلی اهمیت قائل است و به آن سفارش اکید دارد و از نزدیک شدن به
مال حرام و شبههناک بهشدت نهی فرموده است:
امام محمدباقر (علیهالسّلام) در این باره میفرماید: همه
گناهان سخت میباشند و سختترین آنها، گناهی است که
گوشت و پوست از آن روییده باشد.
تأثیر منفی مال حرام بر صالح بودن فرزند را در حیطه زمانی میتوان در نظر گرفت. نخست اینکه
نطفه فرزند زمانی منعقد شود که والدین مال حرام خورده باشد؛ دوم اینکه مادر در زمان
بارداری از مال حرام استفاده کرده باشد و سوم اینکه در طول دوران
کودکی مال حرام بخورد.
محمد بن مسلم از
امام باقر (علیهالسّلام) درباره
آیه «
وَ شارِکْهُمْ فِی الْاَمْوالِ وَ الْاَوْلادِ »؛
سؤال کرد و عرض کرد که مشارکت
شیطان در اولاد به چه معناست.
امام باقر (علیهالسّلام) فرمود: «
مَا کَانَ مِنْ مَالٍ حَرَامٍ فَهُوَ شِرْکُ الشَّیْطَانِ قَالَ وَ یَکُونُ مَعَ الرَّجُلِ حَتَّی یُجَامِعُ فَیَکُونُ مِنْ نُطْفَتِهِ وَ نُطْفَه الرَّجُل »؛
یعنی هر مالی که از راه
حرام به دست آید، شیطان در او شریک است و اگر کسی اثرات این مال در وجودش باشد و همبستر شود، در نطفه به وجود آمده نیز، شیطان شریک است.
علامه طباطبایی در
تفسیر این
آیه میفرماید: هر مالی و هر کودکی که شیطان از آن نفع ببرد، شیطان در آن شریک است؛ زیرا شریک بودن به معنای رسیدن به منافع دو طرفی است.
به نظر علامه، این یک معنای کلی است که میتواند مصادیق مختلف داشته باشد.
یکی از مصادیق آن، نطفهای است که از مال حرام منعقد شده است؛ زیرا شیطان از آن نفع میبرد.
اگر غذا شبههناک باشد، خطرناک است؛ اما شبهه این
غذا را میشود با
بسم الله و
دعا و راز و نیاز رفع کرد؛ اما
غذای حرام را هیچ کاری نمیشود کرد و وای بر آن بچهای که از غذای حرام نطفه او منعقد شود و بدا به حال بچهای که از پولی که در آن
ربا بود یا پولی که در آن
غش در
معامله کرده است، به وجود آید. آیهای از
قرآن کریم است که میفرماید: «آن کسانی که غذای حرام میخوردند، خیال نکنند که
غذا میخورند؛ بلکه این آتشی است که آنان میخورند».
همانطور که در علوم پزشکی، تربیتی و
روانشناسی بر تأثیر تغذیه در زمان بارداری توجه دارد، در اسلام نیز به تغذیه زمان بارداری تأکید شده است. در علوم امروز تنها به مقوی بودن و نوع غذاها توجه شده است؛ اما در
اسلام علاوه بر اینکه این جهت مورد توجه بوده است، (در
روایت آمده که
حضرت علی فرزند بسیار
زیبایی را دید و گفت مادر این فرزند بِهْ خورده است؛ یعنی بِهْ، تأثیر نوع غذا اشاره کرده است.) به مسئله حلیت و حرمت غذا نیز توجه شده است. در واقع اثرات معنوی غذا به بعد حلیت و حرمت آن مربوط میشود.
مـلا محمدتقی مجلسی از علمای بزرگ اسلام است. وی در تربیت فرزندش اهتمام فراوان داشت و نـسـبـت به
حرام و حلال دقت فراوان نشان میداد تا مبادا گوشت و پوست فرزندش با مال حرام
رشد کند. مـحمدباقر، فرزند ملامحمدتقی، کمی بازیگوش بود. شبی پدر برای
نماز و
عبادت به
مسجد جامع اصفهان رفـت. آن کـودک نـیـز همراه پدر بود. محمدباقر در حیاط
مسجد ماند و به بازیگوشی پرداخت. وی مشک پر از آبی را که در گوشه حیاط مسجد قرار داشت، با سوزن سوراخ کرد و آب آن را بـه زمـین ریخت. با تمام شدن نماز، وقتی پدر از مسجد بیرون آمد، با دیدن این صحنه ناراحت شد. دست فرزند را گرفت و به سوی منزل رهسپار شد. رو به همسرش کرد و گفت: میدانید که مـن در تربیت فرزندم دقت بسیار داشتهام. امروز عملی از او دیدم که مرا به فکر واداشت. با اینکه در مورد غذایش دقت کردهام که از راه حلال به دست بیاید، نمیدانم به چه دلیل دست به این
عمل زشت زده است. حال بگو چه کردهای که فرزندمان چنین کاری را مرتکب شده است؟
زن کمی فکر کرد و عاقبت گفت: راستش هنگامی که محمدباقر را در رحم داشتم، یک بار وقتی به خانه
همسایه رفتم، درخت اناری که در خانهشان بود، توجه مرا جلب کرد. سوزنی را در یکی از انارها فرو بردم و مقداری از آب آن را چشیدم. ملامحمدتقی مجلسی با شنیدن سخن همسرش آهی کشید و به راز مطلب پی برد.
روایات زیادی از تأثیر منفی مال حرام بر
روح و روان انسان خبر داده است. هرچند مخاطب این روایات کودک است و عام است، اما زمانی که مال حرام بر روی بزرگسالان میتواند اثر منفی داشته باشد، بر روی
کودکان در دوران کودکی نیز میتواند همان اثر را داشته باشد.
وجود انسان دو بعد دارد: یکی بعد جسمی او که تحت تأثیر ظاهری و مادی غذا است و معمولاً ما در مورد ظاهر غذایی که میخوریم دقت کافی را به کار میبریم و به بعد معنوی که حلال و حرام بودن آن است، کمتر توجه میکنیم. بعد دیگر
انسان روح اوست که غذا بهشدت بر آن تأثیرگذار است، تا جایی که در حالات بعضی از اولیاءالله و بزرگان نوشتهاند که با خوردن یک لقمه شبههناک آنهم به صورت اتفاقی تا مدتها از توفیق
نماز شب محروم میشدهاند.
در زیر به نکاتی از سخنان
علما در مورد تأثیر منفی
غذای حرام بر مسائل معنوی انسان اشاره میشود که این تأثیرات شامل کودکان نیز میگردد.
مولانا
جلالالدین بلخی با بیان
اصل علیت و نظام
علت و معلول در
عالم میفرمایند:
چون ز لقمه تو صید بینی و دام •••
جهل و
غفلت آید آن را دان حرام
لقمهای کان نور افزود و
کمال ••• آن بود آورده از کسب حلال
در واقع مولانا
حسد و جهل و غفلت و بهطورکلی صفات ناپسند را زاییده لقمه حرام میدانند.
مرحوم
علامه جعفری (رحمهاللهعلیه) در
تفسیر این بیت مولانا «
علم و
حکمت زاید از لقمه حلال •••
عشق و رقت آید از لقمه حلال» میفرماید:
لقمه حلال برای دل انسان علم و حکمت و عشق و ظرافت ایجاد میکند و هنگامی که دیدی
حسادت و جهل و غفلت تو روزافزون است بدان که نتیجه همان لقمههای حرامی است که خوردهای ... لقمه حلال عالیترین پدیدهای را که برای انسان ممکن است ایجاد میکند.
در این زمینه
عالم و زاهد بزرگ مرحوم شیخ علیاکبر نهاوندی میفرماید:
چون غذای حرام به شکم وارد شد، مصداق آیه: «
وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً»
از خبیثت چیزی جز خبیث خارج نشود و مصداق آن در ضربالمثلها این بیت است که: از کوزه همان تراود که در اوست ... و قوت یافتن و بسته شدن نطفهای که با لقمه حرام بسته و رشد یافته، چیزی جز خباثت نمیباشد و چگونه میتوان به چشم او امیدوار بود که به نامحرم نگاه نکند و یا با
زبان غیبت نکند و این چنین است حال سایر اعضا به نسبت به معاصی که صادر شده از شخص.
نیز عالم ربانی مرحوم نراقی در کتاب
معراج السعاده مینویسد: دلی که از لقمه حرام روییده باشد، کجا و قابلیت انوار عالم قدس کجا و نطفهای که از مال حرام هم رسیده باشد، به مرتبه رفیع انس با
پروردگار چه کار، چگونه پرتو عالم نور به دلی تابد که غذای حرام آن را تاریک کرده و کی
پاکیزگی و صفا برای نفسی حاصل میشود که کثافات مال شبههناک آن را آلوده و چرکآلود نموده باشد.
از آنچه گفته شد بنا به اصل علیت، غذای حرام بر روح و روان انسان بسیار تأثیرگذار است و این تأثیر بر روان فرزند به هیچ وجه قابل انکار نیست؛ چنانکه در طول
تاریخ غالب افراد فاسدی چون
معاویة بن ابیسفیان از دامان کسانی چون
هند جگرخوار برآمدهاند که سخن حق در آنها هیچ تأثیری نمیکند. همانطور که
امام حسین (علیهالسلام) در
روز عاشورا فرمود: شکمهای شما از
حرام پر شده، لاجرم سخن
حق را شنوا نیستید؛ و در مقابل، صالحانی چون
شیخ انصاری (رحمهاللهعلیه) که از سینه پاک مادرانی شیر خوردهاند که هیچگاه بدون
وضو به آنها شیر نمیدادند.
در پایان، این نوشتار را با سخنی از حضرت
آیت الله مظاهری به پایان میبریم: ایشان در مورد تأثیر
غذا میفرمایند: غذای حلال در آن وقت (
انعقاد نطفه) تأثیر عجیبی روی بچه دارد؛ چنانچه
غذای حرام در
شقاوت اولاد تأثیر عجیبی دارد ... . غذای حرام، مال حرام، از هر آتشی بدتر است. اگر
نطفه بچه منعقد شود، از غذای حرام رستگار شدن او کاری است بس مشکل.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تأثیر مال حلال و حرام بر فرزندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۳۰.