برتری مقام علما و فقها بر پیامبران بنی‌اسرائیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علما، فقها، مقام، پیامبران بنی‌اسرائیل.
پرسش: حدیث مروی از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که:
علما و فقهای امت من برتر و والاتر از پیغمبران دوره بنی‌اسرائیل هستند، آیا واقعاً
مقام این‌ها برتر از مقام پیغمبران الهی است؟
پاسخ: پیامبران نسبت به همه مردم ـ حتی علما و فقها ـ امتیاز برتری دارند و عکس آن یعنی مقایسه کردن علمای امت پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به انبیای بنی‌اسرائیل ـ از حیث مقام و عظمت ـ ناصواب و بدون دلیل و
برهان است؛ نه در
علم کلام برهانی ذکر شده است و نه در
روایات، حدیثی وجود دارد که بیانگر برتری علما از
انبیای بنی‌اسرائیل باشد.
برای علمای راستین و فقهای صادق و امین، مقام و منزلت والایی در
قرآن و روایات
اهل بیت (علیهم‌السلام) آمده است.
نمونه‌هایی از
آیات قرآن که تصریح به ارزش علم و عالم دارد، توجه می‌کنیم:
۱. «
اِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»؛
«از میان بندگان خدا، تنها
علما و
دانشمندان از او می‌ترسند».
۲. «
یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»؛
«
خداوند کسانی را که
ایمان آورده‌اند و کسانی را که علم به آنها داده شده، درجات عظیمی می‌بخشد».
اینک دو نمونه از سخنان پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) را ملاحظه می‌کنیم:
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «
اِنّ مَثَل العلماءِ فی الارض کمثلِ النجومِ فی السماء یُهْتدی بها فی ظلمات البرِّ و البحرِ».
و نیز حضرت فرمود: «
و انّ الملائکة لَتَضَعُ اجنحتها لطالبِ العلمِ رِضاً به و انه یستغفر لطالب العلمِ مَن فی للسماء و مَن فی الارض ...»
«همانا
ملائکه، بال و پرشان را به خاطر خشنودی طالب علم، فرش زیر پایش می‌کنند و تمام موجودات در
آسمان و موجودات روی
زمین برایش
استغفار و
طلب آمرزش می‌کنند».
همان‌گونه که ملاحظه شد، دانشمندان دینی، از منزلت و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، با این وصف دلیل و مدرکی وجود ندارد که مقام و منزلتشان برتر و والاتر از پیامبران بنی‌اسرائیل باشد؛ بلکه حقیقت مطلب برعکس است؛ چون قواعد و اصول
علم کلام اقتضا دارند که
پیامبران الهی حتی آنها که در دوران بنی‌اسرائیل بودند، برتر از دانشمندان و فقها باشد؛ چون آنان، برگزیدگان
خدا، دارای رسالت و مقام عصمت‌اند و علاوه بر آن از اخلاق علمی و عملی کاملی برخوردار بوده‌اند و چنین ویژگی‌های کامل در دانشمندان و
فقها یافت نمی‌شود.
در مورد پرسش از روایتی که به این مضمون «علمای امت من از پیامبران بنی‌اسرائیل برترند» نقل شده، اگرچه معروف و زبانزد مردم و بعضی از اهل علم و اهل منبر است، ولی تا آنجایی که ما از منابع و کتب
شیعه تحقیق کرده‌ایم، اثری از آن یافت نشده است. در چهار کتب معتبر شیعه (
کافی کلینی (رحمة‌الله‌علیه)، من لا یحضره الفقیه،
تهذیب و
استبصار) و نیز در سایر کتب روایی (مانند
بحارالانوار،
وسائل‌الشیعه و
مستدرک‌الوسائل) هم به این مضمون روایتی نقل نشده است؛ ازاین‌رو به نظر می‌رسد که روایت مذکور از
احادیث مجهوله باشد.
آری در روایتی
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«
علماء امّتی کانبیاء بنی‌اسرائیل»؛
در این
روایت، برتری فقها بر بنی‌اسرائیل مطرح نشده است و علاوه آن‌که از حیث
سند و معنا دلالت نارسایی دارد، از لحاظ سند، سلسله روات ذکر نشده و به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) استناد داده شده است.
معنای
حدیث هم روشن نیست، همین مقدار که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علمای امت خود را تشبیه به پیامبران بنی‌اسرائیل کرده، اما تشبیه در چه چیز، بیان نشده است و نیز وجه شباهت نامعلوم است. احتمال دارد جهت تشبیه،
تبلیغ معارف دین باشد و احتمال دارد، خدمت و هدایت مردم و یا به لحاظ
مقام و منزلت و عظمت باشد و یا ...
پس حدیث مجمل است و معنای روشنی ندارد. با صرف‌نظر از اجمال معنای آن، آنچه از حدیث استفاده می‌شود این است که مقام و منزلت علما، به اندازه مقام و منزلت
پیامبران بنی‌اسرائیل است؛ اما این‌که علمای برتر و والاتر از
پیامبران باشند، چیزی از حدیث استفاده نمی‌شود و دلالتی بر آن ندارد.
پیامبران نسبت به همه مردم ـ حتی علما و فقها ـ امتیاز برتری دارند و عکس آن یعنی مقایسه کردن علمای امت پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به انبیای بنی‌اسرائیل ـ از حیث مقام و عظمت ـ ناصواب و بدون دلیل و برهان است؛ نه در علم کلام برهانی ذکر شده است و نه در
روایات، حدیثی وجود دارد که بیانگر برتری علما از انبیای بنی‌اسرائیل باشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برتری مقام علما و فقها بر پیامبران بنی‌اسرائیل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۹.
