• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

برادران نژادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: برادران نژادی، تجاوزکاران، کفر دشمنان، کافر، شرک، فاسق، مسلمان، مؤمن، زیارت جامعه کبیره.

پرسش: مگر در زیارت جامعه کبیره نمی‌خوانیم "فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّي" و یا "من جحدکم کافر"؟ پس حضرت علی ـ عليه‌السلام ـ چرا هرگز کسانی را که با او جنگ کردند نه کافر دانست و نه فاسق و نه مشرک، بلکه می‌فرمود اینها برادران ما هستند که بر ما ستم کردند؟!

نص روایت: «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ـ عليه‌السلام ـ لَمْ یَکُنْ یَنْسُبُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ حَرْبِهِ إِلَی الشِّرْکِ وَ لَا إِلَی النِّفَاقِ وَ لَکِنَّهُ کَانَ یَقُولُ هُمْ إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَیْنَا».

پاسخ: امام علی ـ عليه‌السلام ـ گرچه براساس این روایت، دشمنان خویش را به کفر و شرک نسبت نداد، اما هرگز آنان را تبرئه ننموده و مسلمان و مؤمن واقعی قلمداد نکرد، بلکه با تجاوزکار شمردنشان، هوشمندانه جنگ خویش با آنان را دارای مشروعیت قرآنی اعلام کرد.

از طرفی در قرآن کریم، مشرکان نیز به‌عنوان برادران نژادی پیامبران معرفی شده‌اند و بر این اساس استفاده از عبارت "برادران ما" نمی‌تواند ناظر به دیدگاه مثبت حضرتشان نسبت به این تجاوزکاران باشد.

مطمئناً فردی که تجاوزکارانه در برابر امام برحق به جنگ برخیزد، حتی اگر نامی از مسلمانی بر او باشد، دارای مراتبی از شرک و کفر خواهد بود که به این واقعیت در زیارت جامعه کبیره اشاره شده است.




در ابتدای پاسخ، توجه شما را به روایتی در همین زمینه جلب می‌کنیم:

۱.۱ - بیبان یک روایت

مردی از اهل شام نزد امام سجاد علیه‌السلام آمده و از او پرسید: آیا شما علی فرزند حسین هستید؟! امام پاسخ دادند: بلی. مرد شامی (با طعنه و کنایه) گفت: آیا پدرت ( امیر المؤمنین علیه‌السلام) همان شخصی نبود که دست به کشتار افراد باایمان زد؟! امام چهارم با شنیدن این سخنان، گریان شده و سپس اشک را از صورت خود پاک کرده، خطاب به مرد شامی فرمود: وای بر تو! از کجا و به چه دلیل، با این اطمینان می‌گویی که پدرم قاتل مؤمنان بوده است؟!

مرد شامی گفت: خود علی علیه‌السلام سخنی داشته مبنی بر این‌که "إِخْوَانُنَا قَدْ بَغَوْا عَلَیْنَا فَقَاتَلْنَاهُمْ عَلَی بَغْیِهِم‌"؛ یعنی آنانی که با ما وارد جنگ شده‌اند، برادران ما هستند که بر علیه ما شوریده‌اند و ما به دلیل همین شورش به جنگ با آنها برخاسته‌ایم!

امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ به او فرمودند: وای بر تو! آیا تاکنون قرآن نخوانده‌ای؟! شامی پاسخ داد که خوانده‌ام! امام فرمودند که خداوند آیاتی به این مضامین دارد: "وَ إِلی‌ مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً" و "إِلی‌ ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحا" ما به‌سوی اهل مدین، برادرشان شعیب را فرستادیم و برای قوم ثمود، برادرشان صالح را گسیل داشتیم. اکنون تو ای مرد شامی به من پاسخ بده! آیا این پیامبران، برادران دینی این اقوام بوده‌اند و یا برادران نژادی آنها؟! شامی پاسخ داد: برادران نژادی آنها! امام فرمودند: به همین ترتیب دشمنان امیرالمؤمنین ـ عليه‌السلام ـ هم برادران نژادی ایشان بوده‌اند و نه برادران دینی (تا نتیجه بگیریم که آنها نیز افرادی با ایمان بوده‌اند). مرد شامی با شنیدن این پاسخ عرضه داشت: خداوند، آسایش را برای شما مهیا کند، وجدانم را آسوده کردی!


اکنون بعد از دقت در این روایت و در راستای پرسشتان به نکات زیر توجه فرمایید:

۲.۱ - اول

در این پاسخ، نیازی به بررسی سند این روایت نداریم و فرض را بر آن می‌گذاریم که این عبارت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام صادر شده است؛ زیرا قرائن دیگر، از جمله روایتی که در مقدمه پاسخ وجود داشت، انتساب آن به امام علی ـ عليه‌السلام ـ را تقویت می‌کند.

۲.۲ - دوم

در روایت، کفر و شرک بیان شده، اما فسقی که در پرسش شما بود، در منبعی که ذکر نمودید، وجود ندارد.

۲.۳ - سوم

یکی از تدابیری که گاهی در جریان جنگ و درگیری از آن استفاده می‌شود، آن است که عباراتی بر زبان آورده نشود تا نیروهای موجود در طرف مقابل را هرچه بیش‌تر تحریک کرده و روحیه آنان را برای ادامه جنگ تقویت کند؛ بلکه باید در مواجهه با آنها از سخنانی ملاطفت‌آمیز استفاده نموده و راه را برای تجدید نظر و تفکر آنان هموار کرد. (البته چنین تدبیری در تمام موارد کارساز نبوده، بلکه باید به شرایط نبرد توجه داشت)

۲.۳.۱ - تدابیر امام علی

امام علی ـ عليه‌السلام ـ نیز اگر در آن زمان حساسی که هریک از طرفین، خود را مسلمان و با ایمان می‌دانستند، طرف مقابل را که در جهل و نادانی مفرط، دست و پا زده و آلت دست سیاست‌بازان به ظاهر دیندار بود، متهم به کفر و شرک می‌کرد، آتشی را در نهاد آنان می‌افروخت که مورد سوء استفاده افرادی چون عمرو بن عاص شده و در نهایت به ضرر سپاه حق می‌انجامید.

بر این اساس ایشان با زیرکی و بدون آن که صریحاً آنان را از رفتار ناشایست خود تبرئه کرده و یا مانند برخی، آن را به حساب اجتهادشان گذاشته و پاداشی نیز برای آن در نظر گیرد، با توجه به فرهنگ قرآنی و بدون آن‌که رسما آنان را مؤمن و مسلمان واقعی قلمداد کند، از عباراتی استفاده فرمود که از طرفی حساسیت‌برانگیز نبوده و از طرف دیگر، با اندکی دقت بتوان حقیقت را در آن یافت.


چنان‌چه ملاحظه شد، استفاده از واژه "برادران" در ارتباط با مشرکان و کفار نیز سابقه داشته و پروردگار، مشرکان را برادران نژادی پیامبران معرفی کرده و از طرف دیگر، واژه "بغی" که در سخن جانشین پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ وجود داشته، به‌تنهایی نشانگر فسق طرف مقابل است. به این دو آیه توجه فرمایید:

۳.۱ - آیه ۳۳ سوره اعراف


«قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَق»؛‌ بگو که پروردگار تمام بدی‌های آشکار و پنهان، گناه و بغی ناحق را حرام کرده است.

۳.۲ - آیه ۹۰ سوره نحل


«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إیتاءِ ذِی الْقُرْبی‌ وَ یَنْهی‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْی»؛‌ پروردگار به عدالت و کردار نیک و صله رحم فرمان داده و شما را از بدی‌ها، منکرات و بغی باز می‌دارد.

۳.۳ - آیه ۹ سوره حجرات


«وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ».

از طرفی، براساس آیه نهم سوره حجرات، جنگ با باغیان و تجاوزکاران، جنگی مشروع قلمداد می‌شود.

براین اساس امام علی علیه‌السلام با این سخن لطیف، مشروعیت جنگ خود و متجاوز بودن طرف مقابل و در نتیجه فاسق بودن آنان را اعلام می‌کند.


اما زیارت جامعه، هنگامی در اختیار مسلمانان قرار گرفت که بر اثر روشنگری‌های امامان شیعی، تا حدود زیادی حقانیت اهل بیت علیهم‌السلام ثابت شده و به همین دلیل حاکمان معاصر با نسل اخیر ائمه، گرچه امامان را خطری برای حاکمیت خود دانسته و از آنان در بیم و هراس بودند، اما در ظاهر حرمتشان را تا حدودی مراعات کرده و در سطح عمومی نیز، غالب مسلمانان، امام علی ـ عليه‌السلام ـ و حسنین ـ عليهماالسلام ـ را که درگیر جنگ مستقیم با برخی به ظاهر مسلمانان بودند، برحق دانسته و دشمنانشان را خطاکار می‌پنداشتند.

بر این اساس کافر و مشرک قلمداد کردن آنانی که به جنگ با امامان برخاسته بودند، حساسیت چندانی چون زمان حاکمیت بنو‌امیه به وجود نمی‌آورد، با توجه به این نکته که شرک و کفر نیز دارای مراتبی بوده و آن‌چه در زیارت جامعه آمده است، لزوماً به معنای کفر و شرکی نیست که شخص را از دایره مسلمانی خارج کرده و تمام احکام کفار را بر او مترتب نماید.


۱. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۱۵، ص ۸۳، باب حکم قتال البغاة، آل‌البیت.    
۲. اعراف (۷)، آیه ۸۴.    
۳. اعراف (۷)، آیه ۷۳.    
۴. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۳۲، ص ۳۴۵، ح ۳۲۹، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ه ق.    
۵. اعراف (۷)، آیه ۳۳.    
۶. نحل (۱۶)، آیه ۹۰.    
۷. حجرات (۴۹)، آیه ۹.    



پایگاه اسلام کوئست.    



جعبه ابزار