الفاظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: الفاظ،
وحی ، ا
جتهاد ، فقیه،
احکام شرعی،
تحریف ،
اعجاز ،
عقل .
پرسش: اثبات وحیانی بودن الفاظ و تراکیب قرآن یا وحیانی بودن ترتیب سوره‌ها و آیات آن، چه میزان در تمسک به
قرآن کریم برای به دست آوردن احکام شرعی نقش دارد؟
پاسخ:
اصولاً ترتیب سوره‌ها نقشی در اجتهاد ندارد و هیچ موردی نیست که بتوان از روی ترتیب سوره‌ها نکته‌ای فقهی استنباط کرد. همچنین چینش آیاتی که ارتباط معنایی با هم ندارند، در اجتهاد
فقیه مؤثر نیست؛ از‌این‌رو، فقیه در مبنای کلامی‌اش نیازی به اثبات این دو مطلب ندارد.
آنچه برای فقیه ضرورت دارد، اثبات این است که محتوای قرآن، الفاظ مفرده، ترکیب الفاظ که
آیات را می‌سازند و مجموعه‌های آیات مرتبط با هم، الاهی و وحیانی‌اند
و این را می‌توان از طریق
اعجاز بلاغی قرآن ثابت کرد؛ زیرا بلاغت فقط به لفظ نیست؛ بلکه لفظ و معنا، هر دو در آن تأثیر دارند. اصولاً
فصاحت و بلاغت بدون محتوای صحیح و انتظام معانی و پیوستگی روح سخن بی‌معناست.
از سوی دیگر، احتمال وجود موردی در قرآن که تفکیک و جابه‌جایی آیات آن، بخشی از معنا را از بین برده باشد ـ به عنوان مثال، یک قرینه سیاقی که به معنای خاصی دلالت داشته و در اثر جابه‌جایی آیات از بین رفته باشد ـ از دیدگاه
مجتهد منتفی است؛ زیرا بنابه دلایلی ـ که در جای خود آمده است ـ قرآن از هرگونه تحریفی مصون است.
به‌هرحال اگر فقیه احتمال دهد آیه‌ای کم یا زیاد شده و یا پس و پیش گشته و این تغییر در معنا هم اثر داشته است، دیگر نمی‌تواند بگوید: من مأمور به ظاهر هستم؛ زیرا این‌گونه احتمالات به‌طور کلی
حجیت ظواهر قرآن را زیر سؤال می‌برند؛ از‌این‌رو عقل این احتمال را که الفاظ قرآنی یا تراکیب آنها ـ که آیات را تشکیل می‌دهد ـ و یا مجموعه‌هایی از آیات که دارای سیاق
واحد و مرتبط به یک مطلب هستند، از ناحیه غیر خداوند متعال باشد، امری است که مستلزم
تحریف در قرآن و در نتیجه مردود است. با این وصف، می‌توان در اثبات نزول قرآن از سوی خدا به
عقل استناد کرد؛ هرچند این امر باعث می‌شود مبنای حاضر به‌صورت فرعی از
فروع مبنای دیگری مصونیت قرآن از تحریف درآید.
بنابر این پذیرش این احتمال که
الفاظ یا تراکیب و حتی مجموعه‌های هم‌سیاق قرآنی از ناحیه غیر خدا باشد، قرآن را از حجیت ساقط می‌کند. شاید یکی از دلایلی که اخباری‌ها ظواهر قرآن را حجت نمی‌شمردند، اعتقاد آنان به وقوع کاستی یا جابه‌جایی در قرآن بود. البته کاری که آنها کردند، نه‌تنها دفاع از
دین نبود، بلکه نوعی عقب‌نشینی محسوب می‌شد. اشتباه بزرگ آنان در این بود که فکر می‌کردند اگر
قرآن را کنار بگذارند، دین را حفظ کرده‌اند؛ ولی آنها با این کار بزرگ‌ترین سند دین و در واقع کل دین را زیر سؤال بردند.
هادوی تهرانی، مهدی، مبانی کلامی اجتهاد، مؤسسه فرهنگی خانه خرد، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷.
پایگاه اسلام کوئست.
