اطاعت از شوهر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اطاعت، زن، شوهر، زورگویی.
پرسش: آیا اینکه شوهر در اسلام رئیس خانواده است و اطاعت زن از او واجب است، اطاعت در زورگویی شوهر را هم شامل می‌شود؟
پاسخ: ریاست مرد به
خانواده مطلق نیست و او در اِعمال این ریاست،
آزادی مطلق ندارد که بتواند هر کاری بخواهد انجام دهد یا هر کاری را بر
زن خود تحمیل کند؛ بلکه این
اختیار او مشروط است؛ البته درباره وظایفی که در اثر
ازدواج بر زن
واجب می‌شود (مثل تمکین) اجازه زن برای بیرون رفتن از منزل و ... اطاعت زن از مرد به صورت مطلق واجب است و این را نباید فراموش کرد که برای اینکه الگوها و موازین اسلامی ـ به ویژه مسائل میان زن و مرد ـ در
خانواده نهادینه شود، به فرهنگ‌سازی و توجه ویژه به نسل نو نیاز است؛ چون این‌گونه مسائل دوسویه هستند؛ یعنی برای تحقق آنها نیاز به همکاری زن و مرد دارند.
برخلاف آنچه که بعضاً گفته می‌شود،
زن قانوناً و شرعاً مکلف به اطاعت مطلق از شوهر خود نیست.
درست است که طبق آیه «
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ»
سرپرستی و مدیریت
خانواده بر دوش مردان قرار گرفته است و همین برداشت هم در ماده ۱۱۰۵ از قانون مدنی منعکس شده است، ولی با این حال این ریاست شوهر و اطاعت زوجه به طور مطلق نیست؛ بلکه «قیمومت مرد بر زن از نظر زوجیت است».
«اطاعت خدا در مورد شوهر به معنی عمل به تعهدات زناشویی است که
زن طبق عقد
ازدواج آنها را بر خود لازم ساخته است».
«چون مسئولیت تأمین هزینه خانواده با مرد است، سرپرستی داخلی منزل هم با اوست».
این‌چنین نیست که از این سرپرستی بخواهد مزیتی هم به دست آورد و بگوید من چون سرپرستم، پس افضل هستم؛ بلکه این یک کار اجرایی است، یک وظیفه است نه فضیلت. نیز این‌چنین نیست که
قرآن به زن بگوید تو تحت فرمان مرد هستی، بلکه به مرد می‌گوید تو سرپرستی زن را به عهده داری».
«
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ» به این معنی نیست که زن اسیر مرد است و مرد قوّام، قیّوم و مدیر است و می‌تواند به دلخواه خود
عمل کند؛ بلکه قرآن هم به زن‌ها می‌گوید شما به این مدیریت و
سرپرستی احترام بگذارید و هم به مرد می‌گوید تو موظّفی و این وظیفه توست نه مزیت توست.
وقتی هم پای وظیفه به میان می‌آید،
سخن از رفتار عادلانه نیز مطرح می‌شود؛ لذا مرد
حق ندارد هر نوع تصمیم خود را هر چند ناعادلانه و به دور از انصاف باشد بر زن تحمیل کند و او را مجبور به اطاعت کند. از دیدگاه
اسلام خانواده اصولاً مردسالار یا پدرسالار نیست؛ بلکه عدالت‌محور و حق‌مدار هست و خانواده نمونه کوچکی از امت اسلامی است که
احکام آن بر‌اساس
شریعت بوده و اداره آن از طریق
مشورت انجام می‌گیرد.
شاهد مطالب بالا آیه «
و عاشِروهُنَّ بِالْمَعْروف»
است.
«معروف یعنی به رسمیت شناخته شده. چیزی را که
عقل به رسمیت می‌شناسد و پیش
وحی و صاحب شریعت نیز به رسمیت شناخته شده است و چیزی را که
عقل و دین آن را به رسمیت نمی‌شناسد، نکره و ناشناخته است و می‌شود منکر. فرمود: با صنف زن طوری رفتار کنید که عقل و
شرع او را به رسمیت می‌شناسد؛ یعنی پیش
عقل و وحی به رسمیت شناخته شده است. این قشر عظیم را منزوی نکنید و با آنها بدرفتاری نکنید».
یا وقتی که قرآن می‌فرماید: «
وَ لا یُعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ»؛
ای پیامبر!
زنان در معروف با تو مخالفت نکنند. با اینکه
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) معصوم است و حرفی جز معروف نمی‌زند،
تکلیف سایرین مشخص می‌شود.
«در روایتی که از
امام صادق (علیه‌السلام) وارد شده است ایشان می‌فرمایند: «در
حدیث بیعت پیامبر با زنان، پیامبر به آنان فرمود: ..... و در معروف شوهران خود را نافرمانی نکنید، آیا اقرار می‌کنید؟ گفتند: آری».
و تأکیدات فراوانی که در مورد حسن معاشرت مرد با
زن وارد شده است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «
رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْسَنَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ- فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ مَلَّكَهُ نَاصِيَتَهَا وَ جَعَلَهُ الْقَيِّمَ عَلَيْهَا»؛
«خدا
رحمت کند بنده‌ای را که میان خود و زنش روابط حسنه برقرار کند؛ زیرا
خداوند سرنوشت زن را به دست او سپرده و او را موظف به سرپرستی وی ساخته است».
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «
اکمل المؤمنین ایماناً اَحَسنهم خلقاً و خیارُکُم خیارُکم لنسائهم»؛
«کامل‌ترین
مؤمنان از حیث
ایمان خوش‌خلق‌ترین آن‌هاست و شایسته‌ترین شما آنهایی هستند که با زن‌هایشان خوش رفتارند».
با توجه به معنی معروف، حرف زور و
ظلم هم جزء سخن غیر دینی محسوب می‌شود و این اشتباه است که گمان کنیم حرف غیر دینی صرفاً باز داشتن از
واجبات یا امر به
منکرات است؛ بلکه هر سخن زور و ظلم و ناحق هم، سخن غیر دینی محسوب می‌شود.
پس با توجه به مطالب گفته شده، ریاست مرد به
خانواده مطلق نیست و او در اِعمال این ریاست،
آزادی مطلق ندارد که بتواند هر کاری بخواهد انجام دهد یا هر کاری را بر زن خود تحمیل کند؛ بلکه این اختیار او مشروط است؛ البته درباره وظایفی که در اثر
ازدواج بر زن
واجب می‌شود (مثل
تمکین) اجازه زن برای بیرون رفتن از منزل و.... اطاعت زن از مرد به صورت مطلق واجب است و این را نباید فراموش کرد که برای اینکه الگوها و موازین اسلامی ـ به ویژه مسائل میان
زن و مرد ـ در خانواده نهادینه شود، به فرهنگ‌سازی و توجه ویژه به نسل نو نیاز است؛ چون این‌گونه مسائل دوسویه هستند؛ یعنی برای تحقق آنها نیاز به همکاری زن و مرد دارند.
۱. خانواده در قرآن؛ دکتر احمد بهشتی.
۲. زنان و حقوق برابر؛ فریبا علا سوند.
۳. نظام حقوق زن در اسلام؛ مرتضی مطهری.
۴. نیمه دیگر؛ نابرابری حقوقی زنان در بوته نقد، نوال سعدوای، هبه رئوف عزت، مترجم: عباس محمدی اصل.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اطاعت از شوهر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۰۳.
