ارتباط سیاق آیه تطهیر با همسران پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه تطهیر،
سیاق آیه،
قرآن.
پرسش: آیا سیاق کامل آیه تطهیر نشان نمی‌دهد که مراد از «
اهل‌بیت» فقط
زنان پیامبر است؟
سیاق آیه گواه آن است که مراد از «اهل البیت» فقط زنان پیامبر است و روایاتی نیز در این زمینه وجود دارد، از جمله نقل
عکرمه از
ابن عبّاس که: (اِنَّمَا یُرِیدُ ٱللهُ. . . ) فقط در باره زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده است.
همچنین سخن عکرمه که گفته است: هر که بخواهد، با او
مباهله می‌کنم که این عبارت در باره زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده است.
اوّلاً انبوه روایاتی که در
سبب نزول این آیه از طریق
شیعه و
اهل‌سنّت گزارش شده، نشان می‌دهد که عبارت (اِنَّمَا یُرِیدُ ٱللهُ. . . ) ویژه زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیست و چند نقل شاذ، توانایی ایستادگی در برابر آنها را ندارد و ساقط می‌شود.
ثانیاً در چندین روایت، نقل شده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ
امّ سلمه که سؤال کرد «آیا من نیز از "اهل‌بیت" هستم؟»، تنها وی را به خیر بشارت داد؛ ولی به او پاسخ مثبت نداد.
ثالثاً این آیه بر
عصمت «اهل‌بیت» دلالت دارد، در حالی که برخی زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دچار خطا شدند. برای نمونه، آیات چهارم و پنجم
سوره تحریم به صراحت از انحراف دل
عایشه و
حفصه سخن می‌گویند. همچنین عایشه با نقض صدر
آیه تطهیر، یعنی (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ)، بر
امام و به تعبیر اهل‌سنّت بر خلیفه به حقّ مسلمانان خروج کرد و سبب کشته شدن حدود ده هزار نفر از مسلمانان شد.
رابعاً مگر قرار گرفتن عبارات قرآنی یا آیات پشت سر هم، دلیل قطعی برای
وحدت نزول است؟
افزون بر این، مگر در
قرآن، جملات معترضه کم وجود دارد؟
اساساً وجود جملات معترضه در عرف فصحای عرب، بسیار عادی است و اشعار عرب، سرشار از این تغییر خطابات است.
با توجّه به
روایات متواتر فریقین در باره سبب نزول جمله یاد شده، بی‌تردید، عبارت (اِنَّمَا یُرِیدُ ٱللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ ٱلرِّجْسَ اَهْلَ ٱلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا)، یک جمله معترضه تلقّی می‌شود و به هیچ رو، زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داخل در آن نیستند و علّت این‌که این عبارت، داخل آیات مربوط به زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قرار گرفته، این است که به آنان بفهماند آنها منتسب به چنین بیت معصومی هستند. از این‌رو باید بسیار مواظب رفتار و گفتار خود باشند.
خامساً ضمیر مذکّر در «عنکُم» با نزول آیه تطهیر درباره خصوص زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، ناسازگار است. اگر مراد آیه خصوص
زنان پیامبر بود، باید می‌فرمود: «عنکُنَّ».
گفتنی است که شبهه کننده برای ردّ اشکال آخر از باور خود، یکی از این دو احتمال را بیان کرده است:
۱. به سبب مراعات لفظ «اهل»، از ضمیر مذکّر «کُم» استفاده شده است، چنان‌که در برخی آیات با این که مراد، فردی مؤنّث بوده، ولی لفظ مذکّر آمده است، مانند این سخن خداوند خطاب به
ساره همسر ابراهیم:
«اَ تَعْجَبِینَ مِنْ اَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیکُمْ اَهْلَ الْبَیتِ اِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ؛
آیا از کار خدا تعجب می‌کنی؟!
رحمت خدا و برکات او بر شما خداندان
[رسالت
] باد. بی‌گمان، او ستوده‌ای بزرگوار است».
و نیز این آیه که مراد از «اهل»، همسر موسی (علیه‌السّلام) است:
«قالَ لِاَهْلِهِ امْکُثُوا اِنِّی آنَسْتُ ناراً؛
[موسی
] به خانوادهٔ خود گفت: «درنگ کنید، زیرا من آتشی دیدم».
و نیز این آیه:
«وَ حَرَّمْنا عَلَیهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ ادُلُّکُمْ عَلی اهْلِ بَیتٍ یکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُون؛
و ما پیش از آن
[که خواهر موسی او را بیابد، شیر
] همه زنان شیرده را بر او
حرام کردیم
[و از این رو، پستانی را نمی‌پذیرفت
]. پس خواهرش به آنها گفت: آیا می‌خواهید شما را به خانواده‌ای که او را برایتان کفالت کند و خیرخواهش باشد، راه نمایی کنم؟».
در این آیه، مصداق «اهل بیت»، مادر موسی (علیه‌السّلام) است.
۲. علّت مذکّر آوردن ضمیر در این موارد، برای تکریم و بزرگداشت است.
در پاسخ به آیاتی که برای اثبات استعمال قرآنی مذکّر برای مؤنّث آمده است، باید گفت که بی‌تردید در
زبان عربی «اهل‌بیت» در مورد
همسر و نیز اعم از همسر و دیگر افراد خانه استعمال می‌شود و شاهد آن نیز همین آیات است؛ امّا سخن بر سر این است که ترکیب «اهل‌بیت» یک معنای لغوی دارد (چنان که در این آیات استعمال شده) و یک معنای اصطلاحی رایج در زمان
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). در معنای لغوی این ترکیب، «بیت» به معنای خانه، سنگ و گل است و اهل‌بیت به ساکنان خانه اطلاق می‌شود، امّا چنان‌که واژه «
صلاة» در اصل لغت، به معنای دعاست، ولی در فرهنگ اسلامی برای یک عبادت خاص، اصطلاح و استعمال شده است، ترکیب «اهل‌بیت» نیز در عصر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شامل افراد خاصّی می‌شده است.
احادیث فراوانی که در سبب نزول عبارت (اِنَّمَا یُرِیدُ ٱللهُ. . . ) ، بیانگر مراد از «اهل‌بیت» است و نیز اقدام پیامبر بعد از نزول این آیه در تطبیق اهل‌بیت به افرادی خاص، گواه اراده معنای اصطلاحی «اهل‌بیت» در آیه تطهیر است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «ارتباط سیاق آیه تطهیر با همسران پیامبر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۴.
