اختیارات زن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زنان، اسلام، اختیارات زنان، خانواده.
پرسش: با توجه به اینکه انسان آزاد آفریده شده، زن مسلمان در زندگی چه اختیاری از خودش دارد؟
پاسخ: خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی
رشد و تعالی
انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل
خانواده که زمینه‌ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف
حکومت اسلامی است؛
زن در چنین برداشتی از واحد خانواده از حالت (شیئی بودن) یا (ابزار کار بودن) در خدمت اشاعه مصرف‌زدگی و
استثمار خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پر‌ارج مادری در پرورش انسان‌های مکتبی پیش‌آهنگ و خود هم‌رزم
مردان در میدان‌های فعال
حیات است و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از
ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.
در پایان باید گفت که تفاوت‌های تکوینی
زن و مرد که مؤید
عقل و نقل و وجدان عمومی و تحقیقات علمی و روان‌شناسی است و نیز فطری بودن این تفاوت‌ها که ریشه در
خلقت و
آفرینش دارد، با توجه به تلازم
حق و تکلیف به دلیل اینکه
تکالیف بیش‌تری بر عهده مردان گذاشته است؛ لذا اختیارات بیش‌تری نیز برای آنها گذاشته شده است که لازمه تکالیف مربوطه است؛ پس در اسلام تساوی اختیارات زن و مرد وجود دارد؛ هر چند که
تشابه و یک‌نواختی میان آنها نیست؛ و بهترین کار در رعایت اختیارات زن در جامعه این است که از
زندگی بزرگان دین همچون
حضرت علی (علیه‌السلام) و
فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) الگو بگیریم و هر
روز در جهت بالا بردن
شناخت و
عمل به دانستنی‌ها گام بردارند؛ زیرا هر چه که انسان بداند و
عمل کند، باز هم
پیشرفت به مراحل بالاتر نیاز است.
با ظهور اسلام،
تفکر جامعه درباره زن تغییر کرد و او دارای شخصیت حقوقی شد و حقوقی همچون مردان به زن اعطا و به عنوان شریک زندگی مرد مطرح شد و عدم مداخله در برخی کارهای مردان به خاطر جنسیت پست یا نداشتن
شخصیت لازم نیست؛ بلکه قاعده تقسیم کار و تخصص و مسائل خاص
زنان (مانند
بارداری،
زایمان و ...) دوری از آن کارها را اقتضا می‌کرد.
اگر نگرش‌های اسلام نسبت به مسائل زنان به‌خوبی مورد پژوهش و اجرا قرار گیرد، زنان به حقوق مطلوب و آرمانی خویش خواهند رسید. نگرش مثبت
دین به زنان در بارور کردن آنان و بسترسازی جهت
رشد و پرورش
علم و ایمان آنان و تغییر نگرش برخی مردان نسبت به زنان و هم‌چنین تغییرات اساسی در ساختار فرهنگ‌ها و سنت‌های غیر اسلامی می‌تواند زمینه‌های احقاق
حقوق زنان را فراهم سازد.
اسلام برای
زنان و
مردان در حقوق اولیه انسانی تساوی قائل است که برخی از آنان عبارت‌اند از:
تساوی در ماهیت انسانی و لوازم آن، یکی از موارد تساوی حقوق زن و مرد است.
تساوی در راه تکامل و
قرب به خدا و
عبودیت.
تساوی در امکان انتخاب
حق و باطل، و
کفر و
ایمان.
اشتراک در اکثر قریب به اتفاق
تکالیف و مسئولیت‌ها، مورد دیگر تساوی حقوق زن و مرد است.
مورد دیگر، استقلال اجتماعی، سیاسی و اعتقادی زنان و حق مشارکت زنان است.
برخورداری مادران، مانند پدران از حقوق خانوادگی، نظیر
احسان («
وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»)، احترام، اکرام، توجه و
قدردانی از آنها؛ بلکه حق مادر با توجه به زحمات و تکالیف و مسئولیت‌هایش بیش‌تر تأکید شده است.
خداوند مسئله ایمان را به زور و
اجبار و اکراه استوار نساخته؛ بلکه آن را بر انتخاب و
اراده و
اختیار بنا کرده است؛ زیرا
اجبار و
اکراه در دین به بطلان فلسفه ابتلا و
آزمایش الهی می‌انجامد؛
لذا زنان هم مثل
مردان در عقیده آزادند.
اسلام،
اندیشه و
آزادی انسان را آن‌چنان ارجمند دانسته که اندیشیدن را یک
واجب قلمداد کرده است؛ از همین روی
آیات کتاب الهی پیاپی و پیوسته
انسان را به
تفکر فرا می‌خواند.
(اصول ۲۶ و ۲۷ قانون اساسی).
در قوانین بشری
حق فرد در تملک به عنوان حقی طبیعی به رسمیت شناخته شده است. در اسلام نیز ملکیت انسان به عنوان
اعمال نوعی
وکالت و جانشینی یا ملکیت انتفاع محترم است؛ زیرا مطابق مکتب اسلام همه چیز از آنِ خداست
و از منظر اسلام زن همچون مرد استقلال مالی دارد و حق هر گونه تصرف در دارایی و
اموال خود را دارد (
) نیز برخی اختیارات مالی زن بعد از
ازدواج، عبارت‌اند از: اختیار گرفتن مهر
و نفقه،
اختیار در سهیم شدن در نصف اموالی که شوهر در دوران
زوجیت به دست آورده است،
اختیار در اخذ
اجرت‌المثل کار زن در خانه شوهر
و اختیار درخواست طلاق در صورت عدم حسن معاشرت و مواردی که در قباله عقدنامه آمده است.
اسلام، حق بهره‌جویی از دیگران را
باطل می‌شمارد و حق کار را
مقدس می‌داند؛
لذا اصل ۲۸ قانون اساسی می‌گوید: هر کس
حق دارد
شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
یکی از حقوق شهروندان در حکومت اسلامی، حق برخورداری از تأمین و مراقبت‌های بهداشتی است. در این رابطه اصل ۲۹ قانون اساسی می‌گوید: برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر
بازنشستگی،
بیکاری،
پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی،
حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی.
اسلام مردم را به دانش تشویق فراوانی کرده تا جایی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرموده: دانش بر هر زن و مرد واجب است و در این باره میان زن و مرد تفاوتی قائل نشده است.
لذا اصل سی‌ام قانون اساسی بیان می‌دارد: دولت موظف است وسایل آموزشی و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد
خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
از آنجا که زوجیت یکی از قواعد
جهان هستی است، یکی از حقوق اجتماعی انسان نیز حق تشکیل
خانواده است
که در اصل دهم
قانون اساسی بر اهمیت تشکیل خانواده و ماده ۱۰۷۰
قانون مدنی بر
اختیار و
حق آن اشاره شده است.
همان‌گونه که مشاهده شد در تمام موارد فوق میان
زنان و
مردان هیچ‌گونه تبعیضی در حقوق مذکور وجود ندارد؛ لذا همه ملت ـ اعم از
زن و مرد ـ یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.
دولت نیز موظف است
حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
۱. ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او؛
۲. حمایت مادران، به ویژه در دوران بارداری و
حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی‌سرپرست.
۳. ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای
خانواده.
۴. ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سال‌خورده و بی‌سرپرست.
۵. اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت
غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.
به خاطر اهمیت نقش زنان در
خانواده لازم است در این حیطه خاص نیز اختصاصاً درباره اختیارات زن بحث کنیم:
خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی
رشد و تعالی انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه‌ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است؛ زن در چنین برداشتی از واحد خانواده از حالت (شیئی بودن) یا (ابزار کار بودن) در خدمت اشاعه
مصرف‌زدگی و
استثمار خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پر‌ارج مادری در پرورش انسان‌های مکتبی پیش‌آهنگ و خود هم‌رزم مردان در میدان‌های فعال حیات است و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از
ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.
در پایان باید گفت که تفاوت‌های تکوینی زن و مرد که مؤید
عقل و نقل و وجدان عمومی و تحقیقات علمی و روان‌شناسی است و نیز فطری بودن این تفاوت‌ها که ریشه در
خلقت و
آفرینش دارد، با توجه به تلازم
حق و تکلیف به دلیل اینکه
تکالیف بیش‌تری بر عهده مردان گذاشته است؛
لذا اختیارات بیش‌تری نیز برای آنها گذاشته شده است که لازمه تکالیف مربوطه است؛ پس در اسلام، تساوی اختیارات زن و مرد وجود دارد؛ هر چند که تشابه و یک‌نواختی میان آنها نیست.
و بهترین کار در رعایت اختیارات زن در جامعه این است که از
زندگی بزرگان دین همچون
حضرت علی (علیه‌السلام) و
فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) الگو بگیریم و هر
روز در جهت بالا بردن
شناخت و
عمل به دانستنی‌ها گام بردارند؛ زیرا هر چه که انسان بداند و عمل کند، باز هم
پیشرفت به مراحل بالاتر نیاز است.
۱. زن در آیینه جلال و جمال، عبدالله جوادی آملی.
۲. تفاوت حقوق زن و مرد در نظام حقوق ایران (مبادی و مصادیق)، علی کاظم‌زاده، نشر میزان، تهران، ۱۳۸۲ش.
۳. سیمای زن در آیینه فقه شیعه، زهرا گواهی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، بی‌جا، ۱۳۶۹ش.
۴. همسران زندگی الگوی بالندگی، احمد لقمانی، قم، عطر سعادت، ۱۳۸۰ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اختیارات زن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۳/۱۰.
