• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آخرت در قرآن و حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آخرت، قرآن، حدیث.

پرسش: آخرت در لغت و قرآن و حدیث چگونه توضیح داده شده است؟



واژه «آخرة» مؤنث «آخِر» (بر وزن فاعل) و مقابل «اوّل» و «متقدِّم» است.
در العین آمده است:
«الآخِرُ و الآخِرَةُ: نَقیضُ المُتَقَدِّمُ وَ المُتَقَدِّمَةُ، و مُقَدَّمُ الشَّیءِ و مُؤَخَّرُهُ؛ آخِر و آخرة، نقیض متقدّم و متقدّمه هستند، و [گفته می‌شود:] مقدَّم (جلوی) یک چیز و مؤخَّر (عقب/ آخر) آن.»

۱.۱ - نظر ابن فارس

در المقاییس نیز می‌خوانیم:
«الهَمزَةُ وَ الخاءُ وَ الرّاءُ اصلٌ واحِدٌ الَیهِ تَرجعُ فُروعُهُ، و هُوَ خِلافُ التَّقَدُّمِ. و هذا قِیاسٌ اخَذناهُ مِنَ الخَلیلِ...؛ همزه و خا و را، یک اصل را تشکیل می‌دهند و فروعش به آن باز می‌گردند. و آن، خلاف «تقدّم» است. این قیاس را ما از خلیل گرفته‌ایم.»


قرآن کریم، زندگیِ پیش از مرگ را زندگی اوّل و زندگیِ پس از مرگ را زندگیِ آخِر نامیده است، مانند:
«لَهُ الْحَمْدُ فِی الاْءُولَی وَ الاْآخِرَةِ؛ در این [سرای] نخستین و در آخرت، ستایش، از آنِ اوست».
«وَ اِنَّ لَنَا لَلاْآخِرَةَ وَ الاْءُولَی؛ و در حقیقت، دنیا و آخرت، از آنِ ماست».
«وَ لَلاْآخِرَةُ خَیْرٌ لَّکَ مِنَ الاْءُولَی؛ و آخرت، برای تو، بهتر از سرای نخستین است».
در واقع، قرآن کریم و نیز احادیث اسلامی، کلمه «آخرة» را در یکی از بارزترین مصادیق لغوی آن به‌کار می‌برند. از این‌رو، هنگامی که یزید بن سلام از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌پرسد: «چرا آخرت را آخرت نامیده‌اند؟»، ایشان در جواب می‌فرماید:
«لاِءَنَّها مُتَاَخِّرَةٌ تَجیءُ مِن بَعدِ الدُّنیا، لا توصَفُ سِنینُها، و لا تُحصی ایّامُها، و لا یَموتُ سُکّانُها؛ چون آن متأخّر است و پس از دنیا می‌آید. سال‌های آن وصف ناشدنی، و روزهایش ناشمردنی هستند و ساکنان آن، هیچ‌گاه نمی‌میرند.»
و از امام علی (علیه‌السّلام) در وجه تسمیه آخرت نقل شده که:
«سُمِّیَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً، لاِءَنَّ فیهَا الجَزاءَ وَ الثَّوابَ؛ آخرت، آخرت نامیده شده است؛ چون سزا و پاداش در آن جاست.»

۲.۱ - نظر علامه مجلسی

همان‌طور که علامه مجلسی توضیح داده، مقصود، آن است که چون در آخرت، سزا و ثواب است و جزا متأخّر از عمل است، زندگی پس از مرگ، آخرت نامیده شده است.
این واژه در قرآن، گاه صفت «النشاة» است (مانند: «ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْاَةَ الاْآخِرَةَ؛ پس خداوند است که نشاه آخرت را پدید می‌آورد.») گاه صفت «الدار» (مانند: «وَ اِنَّ الدَّارَ الاْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ؛ و زندگی حقیقی همان سرای آخرت است.») گاه مضاف‌الیه «دار» (مانند: «وَ لَدَارُ الاْءَخِرَةِ خَیْرٌ؛ و سرای آخرت بهتر است.») و گاه صفت «الیوم» (مانند: «مِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الاْآخِرِ؛ و برخی از مردم می‌گویند که به خدا و روز واپسین ایمان آوردیم.») قرار گرفته است. البتّه در بیشتر موارد، موصوف، حذف گردیده و کلمه «آخرت» در مقابل «دنیا» و درباره زندگی پس از مرگ به‌کار رفته است.

۲.۲ - کلمه آخرت در قرآن

در قرآن کریم، این کلمه در مجموع، ۱۴۳ بار تکرار شده است: چهار بار به معنای لغوی آن و ۱۳۹ بار به معنای «زندگی پس از مرگ»، و از این تعداد، ۸۸ بار به صورت «الآخرة» و ۲۲ بار به صورت «بالآخرة» و سه بار به صورت «لَلآخرة» و ۲۶ بار به صورت «الآخِر» (که صفت «الیوم» قرار گرفته است).


نکته قابل توجّه، این‌که: در نگاه ابتدایی، ممکن است تصوّر شود که کلمه «آخرت» معادل کلمه قیامت (یوم الحساب) است؛ امّا دقّت در ریشه لغوی و کاربردهای آن در قرآن و حدیث به‌روشنی نشان می‌دهد که مقصود از کلمه آخرت، مقابل «دنیا» ست و شامل همه منازل و مواقف پس از مرگ می‌شود. پس، قیامت، تنها یکی از منازل آخرت محسوب می‌گردد، چنان‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبر را نخستین منزل آخرت معرّفی می‌کند:
«القَبرُ اوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ؛ فَاِن یَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ ایسَرُ مِنهُ، و ان لَم یَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ اشَدُّ مِنهُ؛ گور، نخستین منزلگاه آخرت است. اگر [انسان] از آن به سلامت برَهَد، منزلگاه‌های پس از آن، آسان‌تر از آن است و اگر به سلامت نرَهَد، منزلگاه‌های پس از آن، سخت‌تر از آن خواهد بود.


۱. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۴، ص۳۰۳.    
۲. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۱، ص۷۰.    
۳. قصص/سوره۲۸، آیه۷۰.    
۴. لیل/سوره۹۲، آیه۱۳.    
۵. ضحی/سوره۹۳، آیه۴.    
۶. ر. ک:محمدی ری‌شهری، محمد، دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۲۵۶، ح۱۱۹۹.    
۷. ر. ک:محمدی ری‌شهری، محمد، دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۲۵۶، ح۱۲۰۰.    
۸. ر. ک:مجلسی، محمد باقر، بحار‌الانوار، ج۱۰، ص۱۳.    
۹. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۲۰.    
۱۰. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۴.    
۱۱. قصص/سوره۲۸، آیه۸۳.    
۱۲. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۹.    
۱۳. بقره/سوره۲، آیه۸.    
۱۴. ر. ک:محمدی ری‌شهری، محمد، دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۲۵۶ ح ۱۲۰۱.    



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «آخرت در قرآن و حدیث» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱/۱۸.    



جعبه ابزار