آخرت در قرآن و حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آخرت،
قرآن،
حدیث.
پرسش: آخرت در لغت و قرآن و حدیث چگونه توضیح داده شده است؟
واژه «آخرة» مؤنث «آخِر» (بر وزن فاعل) و مقابل «اوّل» و «متقدِّم» است.
در
العین آمده است:
«الآخِرُ و الآخِرَةُ: نَقیضُ المُتَقَدِّمُ وَ المُتَقَدِّمَةُ، و مُقَدَّمُ الشَّیءِ و مُؤَخَّرُهُ؛
آخِر و آخرة، نقیض متقدّم و متقدّمه هستند، و
[
گفته میشود:
]
مقدَّم (جلوی) یک چیز و مؤخَّر (عقب/ آخر) آن.»
در
المقاییس نیز میخوانیم:
«الهَمزَةُ وَ الخاءُ وَ الرّاءُ اصلٌ واحِدٌ الَیهِ تَرجعُ فُروعُهُ، و هُوَ خِلافُ التَّقَدُّمِ. و هذا قِیاسٌ اخَذناهُ مِنَ الخَلیلِ...؛
همزه و خا و را، یک اصل را تشکیل میدهند و فروعش به آن باز میگردند. و آن، خلاف «تقدّم» است. این قیاس را ما از خلیل گرفتهایم.»
قرآن کریم، زندگیِ پیش از مرگ را زندگی اوّل و زندگیِ پس از مرگ را زندگیِ آخِر نامیده است، مانند:
«لَهُ الْحَمْدُ فِی الاْءُولَی وَ الاْآخِرَةِ؛
در این
[
سرای
]
نخستین و در آخرت،
ستایش، از آنِ اوست».
«وَ اِنَّ لَنَا لَلاْآخِرَةَ وَ الاْءُولَی؛
و در حقیقت، دنیا و آخرت، از آنِ ماست».
«وَ لَلاْآخِرَةُ خَیْرٌ لَّکَ مِنَ الاْءُولَی؛
و آخرت، برای تو، بهتر از سرای نخستین است».
در واقع،
قرآن کریم و نیز احادیث اسلامی، کلمه «آخرة» را در یکی از بارزترین مصادیق لغوی آن بهکار میبرند. از اینرو، هنگامی که
یزید بن سلام از
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میپرسد: «چرا آخرت را آخرت نامیدهاند؟»، ایشان در جواب میفرماید:
«لاِءَنَّها مُتَاَخِّرَةٌ تَجیءُ مِن بَعدِ الدُّنیا، لا توصَفُ سِنینُها، و لا تُحصی ایّامُها، و لا یَموتُ سُکّانُها؛
چون آن متأخّر است و پس از دنیا میآید. سالهای آن وصف ناشدنی، و روزهایش ناشمردنی هستند و ساکنان آن، هیچگاه نمیمیرند.»
و از
امام علی (علیهالسّلام) در وجه تسمیه آخرت نقل شده که:
«سُمِّیَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً، لاِءَنَّ فیهَا الجَزاءَ وَ الثَّوابَ؛
آخرت، آخرت نامیده شده است؛ چون سزا و
پاداش در آن جاست.»
همانطور که
علامه مجلسی توضیح داده،
مقصود، آن است که چون در آخرت، سزا و ثواب است و جزا متأخّر از عمل است، زندگی پس از مرگ، آخرت نامیده شده است.
این واژه در قرآن، گاه صفت «النشاة» است (مانند: «ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْاَةَ الاْآخِرَةَ؛
پس
خداوند است که نشاه آخرت را پدید میآورد.») گاه صفت «الدار» (مانند: «وَ اِنَّ الدَّارَ الاْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ؛
و زندگی حقیقی همان سرای آخرت است.») گاه
مضافالیه «دار» (مانند: «وَ لَدَارُ الاْءَخِرَةِ خَیْرٌ؛
و سرای آخرت بهتر است.») و گاه صفت «الیوم» (مانند: «مِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الاْآخِرِ؛
و برخی از مردم میگویند که به
خدا و روز واپسین
ایمان آوردیم.») قرار گرفته است. البتّه در بیشتر موارد، موصوف، حذف گردیده و کلمه «آخرت» در مقابل «دنیا» و درباره زندگی پس از مرگ بهکار رفته است.
در قرآن کریم، این کلمه در مجموع، ۱۴۳ بار تکرار شده است: چهار بار به معنای لغوی آن و ۱۳۹ بار به معنای «زندگی پس از مرگ»، و از این تعداد، ۸۸ بار به صورت «الآخرة» و ۲۲ بار به صورت «بالآخرة» و سه بار به صورت «لَلآخرة» و ۲۶ بار به صورت «الآخِر» (که صفت «الیوم» قرار گرفته است).
نکته قابل توجّه، اینکه: در نگاه ابتدایی، ممکن است تصوّر شود که کلمه «آخرت» معادل کلمه
قیامت (یوم الحساب) است؛ امّا دقّت در ریشه لغوی و کاربردهای آن در قرآن و حدیث بهروشنی نشان میدهد که مقصود از کلمه آخرت، مقابل «دنیا» ست و شامل همه منازل و مواقف پس از مرگ میشود. پس، قیامت، تنها یکی از
منازل آخرت محسوب میگردد، چنانکه
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) قبر را نخستین منزل آخرت معرّفی میکند:
«القَبرُ اوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ؛ فَاِن یَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ ایسَرُ مِنهُ، و ان لَم یَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ اشَدُّ مِنهُ؛
گور، نخستین منزلگاه آخرت است. اگر
[
انسان
]
از آن به سلامت برَهَد، منزلگاههای پس از آن، آسانتر از آن است و اگر به سلامت نرَهَد، منزلگاههای پس از آن، سختتر از آن خواهد بود.
حدیثنت، برگرفته از مقاله «آخرت در قرآن و حدیث» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱/۱۸.